Câu 1 trang 77 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Bắt thăm, đọc thành tiếng và trả lời câu hỏi:

Mùa cơm mới

Mặt trời chắc cũng ham chơi

Giữa trưa mới vội mang nồi nấu cơm

Mây vàng như những sợi rơm

Vừa châm lửa đã cháy thơm bập bùng.

Khói trời hun nắng như nung

Gió vung từng nắm xuống đồng sém cây

Mẹ em lượm cả bóng mây

Mang theo cái nắng đỏ gay về nhà.

Bên hiên ủ sẵn ấm trà

Nước tươi biêng biếc như là gương soi

Ghế mây em nhủ mẹ ngồi

Để em gọi gió bằng đôi tay mềm.

Mặt trời nheo mắt nhìn em

Ý chừng biết lỗi nên đền bóng râm

Bếp nhà cơm mới thơm lừng

Mời ông trời xuống vui chung tiếng cười.

Bảo Ngọc

- Nhủ: (nghĩa trong bài) nói lời mời một cách nhỏ nhẹ.

Câu 1.1 trang 77 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc đoạn từ đầu đến "đôi tay mềm" và trả lời câu hỏi: Cách mặt trời nấu cơm có gì thú vị?

Lời giải:

Mặt trời nấu cơm bằng lửa từ mây vàng.

Câu 1.2 trang 77 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc đoạn từ đầu đến "đôi tay mềm" và thực hiện yêu cầu: Tìm những hình ảnh nói lên nỗi vất vả của mẹ.

Lời giải:

Những hình ảnh nói lên nỗi vất vả của mẹ: Mẹ em lượm cả bóng mây/ Mang theo cái nắng đỏ gay về nhà.

Câu 1.3 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc đoạn từ “Khói trời" đến hết và trả lời câu hỏi:

Bạn nhỏ trong bài thơ đã làm những việc gì cho mẹ? Những việc làm ấy nói lên điều gì?

Lời giải:

Bạn nhỏ trong bài thơ đã biết ủ sẵn ấm trà, mời mẹ ngồi lên ghế mây, dùng tay quạt cho mẹ.

Những việc làm ấy nói lên bạn nhỏ thấu hiểu sự vất vả của mẹ và rất yêu thương mẹ.

Câu 1.4 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc đoạn từ “Khói trời" đến hết và trả lời câu hỏi:

Khổ thơ cuối bài nói về điều gì?

Lời giải:

Khổ thơ cuối bài nói về mặt trời thấy bạn nhỏ trong bài thơ rất thương mẹ nên cho trời bóng râm, không nắng nữa để mẹ đỡ vất vả. Bạn nhỏ rất vui và mời mặt trời cùng ăn cơm với hai mẹ con.

Câu 2 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Tìm và nêu tác dụng của các hình ảnh so sánh, nhân hoá trong bài thơ “Mùa cơm mới”.

Lời giải:

- Hình ảnh so sánh:

+ Mây vàng như những sợi rơm

+ Khói trời hun nắng như nung

+ Nước tươi biêng biếc như là gương soi

- Hình ảnh nhân hóa:

+ Mặt trời ham chơi

+ Mặt trời vội mang nồi nấu cơm

+ Mây vàng châm lửa

+ Gió vung từng nắng xuống đồng xém cây

+ Mặt trời nheo mắt nhìn

+ Ý chừng biết lỗi nên đền bóng râm

=> Tác dụng: Làm cho sự vật, hiện tượng trở nên gần gũi, sinh động hơn. Sự vật cũng có cảm xúc, hành động như con người.

Câu 1 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Thực hiện yêu cầu:

a. Đặt câu để phân biệt các từ sau:

b. Tìm thêm 2 – 3 từ đồng nghĩa với các từ ở bài tập a.

Lời giải:

a. Bà em xách làn đi chợ.

Bố mẹ khiêng tủ cất vào nhà kho.

Bố gác một bao gạo về nhà.

b. Từ đồng nghĩa: bê, cầm, đem,..

Câu 2 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Tìm 3 – 4 từ đồng nghĩa:

a. Cùng chỉ màu vàng.

b. Cùng chỉ màu xanh.

c. Cùng chỉ màu đỏ.

Lời giải:

a. Cùng chỉ màu vàng: vàng rộm, vàng óng, vàng khè,...

b. Cùng chỉ màu xanh: xanh xanh, xanh thẫm, xanh biếc,...

c. Cùng chỉ màu đỏ: đỏ thẫm, đo đỏ, đỏ chót, đỏ chói,...

Câu 3 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Viết đoạn văn (từ 4 đến 5 câu) tả cảnh đồi núi hoặc cánh đồng, trong đó có 2 – 3 từ đồng nghĩa chỉ màu sắc. Chỉ ra các từ đồng nghĩa đã sử dụng.

Lời giải:

Cuối tháng 3, cánh đồng lúa đã trưởng thành, từ xa đến gần rồi từ gần đến xa cứ xanh ngắt một màu. Cây lúa lúc này vẫn còn đương thì con gái, thân cây đứng thẳng, lá dài xanh non phất phơ trong gió như muôn ngàn cánh tay đang vẫy chào người nông dân. Cánh đồng rất rộng, nên gió cũng dạn dĩ, thổi lồng lộng suốt cả ngày, làm đám lúa cứ rì rào rì rào mãi. Đứng bên bờ ruộng, nhắm mắt lại để nghe tiếng lúa reo, em thấy lòng mình bình yên lắm. Cảm giác như đang được bước vào một chiều không gian khác, thênh thang và mênh mang.

Từ đồng nghĩa: xanh ngắt, xanh non.

Câu 1 trang 78 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Thực hiện yêu cầu:

a. Tra từ điển để tìm nghĩa gốc và 2 – 3 nghĩa chuyển của từ "ăn".

b. Đặt câu để phân biệt các nghĩa của từ "ăn” tìm được ở bài tập a.

Lời giải:

a.

- Nghĩa gốc: tự cho vào cơ thể thức nuôi sống.

- Nghĩa chuyển:

+ Nhận lấy để hưởng.

+ Gắn, dính chặt vào nhau, khớp với nhau.

b.

- Nghĩa gốc: Mai đang ăn cơm.

- Nghĩa chuyển:

+ Bán được căn nhà nhà, Mai ăn hoa hồng rất cao.

+ Hồ này dán không ăn.

Câu 2 trang 79 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc các đoạn thơ sau và thực hiện yêu cầu:

a. Nắng vàng tươi rải nhẹ

Bưởi tròn mọng trĩu cành

Hồng chín như đèn đỏ

Thắp trong lùm cây xanh.

Theo Tiếng Việt 3, 1997

b. Chiều qua cỏ héo rũ

Vì nắng nóng cỏ ơi

Sớm nay tươi lại rồi

Nhờ uống sương đêm đấy.

Khánh Vũ

– Từ "tươi" trong mỗi đoạn thơ được dùng với nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?

– Đặt 1 – 2 câu có từ "tươi" mang nghĩa chuyển.

Lời giải:

- Từ “tươi” trong mỗi đoạn thơ a được dùng với nghĩa chuyển.

- Từ “tươi” trong mỗi đoạn thơ b được dùng với nghĩa gốc.

- Đặt câu:

+ Nét chữ còn tươi vết mực.

+ Nam cười rất tươi.

Câu 3 trang 79 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc các thành ngữ, tục ngữ sau và thực hiện yêu cầu:

- Ở hiền gặp lành.

- Nhìn xa trông rộng.

- Non xanh nước biếc.

a. Chỉ ra cặp từ đồng nghĩa trong mỗi thành ngữ, tục ngữ.

b. Đặt câu với 1 – 2 thành ngữ, tục ngữ đã cho.

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các thành ngữ, tục ngữ, suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

Lời giải:

a. Cặp từ đồng nghĩa:

- Hiền – lành

- Xa – rộng

- Xanh – biếc

b. Nam thường được gặp nhiều may mắn vì cậu “ở hiền gặp lành”.

Câu 4 trang 79 Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc đoạn thơ sau và thực hiện yêu cầu:

Mười lăm năm... mỗi sáng chiều

Bác Hồ chăm chút, nâng niu từng cành.

Cây càng khoẻ, lá càng xanh

Như miền Nam đó trưởng thành nở hoa.

Cành cao che mát sân nhà

Tùng ôm bóng dáng Cha già sớm trưa.

Dạn dày sương gió nắng mưa

Trái ngon vẫn đậu đợi mùa chín thơm.

Mặc cho lửa đạn mưa bom

Ong xây bọng mật trong vòm lá xanh.

Đã nghe thơm nắng Ba Đình

Ngọt mùa vú sữa bờ kênh Tháp Mười.

Cây ơi! Ơn Bác đời đời

Bác đi – Con cháu thay Người chăm cây!

Quốc Tấn

a. Tìm các danh từ được viết hoa để thể hiện sự tôn trọng đặc biệt trong đoạn thơ.

b. Việc viết hoa các danh từ đó nói lên tình cảm gì của tác giả và nhân dân Việt Nam đối với Bác Hồ?

Lời giải:

a. Các danh từ được viết hoa để thể hiện sự tôn trọng đặc biệt trong đoạn thơ: Bác Hồ, miền Nam, Cha, Bác, Người.

b. Việc viết hoa các danh từ đó nói lên tình cảm yêu mến, biết ơn, tôn trọng của tác giả và nhân dân Việt Nam đối với Bác Hồ.