Tailieumoi.vn xin giới thiệu đến các quý thầy cô, các em học sinh đang trong quá trình ôn tập tài liệu Soạn văn lớp 11 bài: Vào phủ chúa Trịnh của Lê Hữu Trác mới nhất, tài liệu bao gồm 21 trang, trả lời đầy đủ các câu hỏi lý thuyết chuẩn bị bài trong sách giáo khoa Ngữ văn 11, giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo trong quá trình ôn tập, củng cố kiến thức và chuẩn bị cho kì thi  môn Văn sắp tới. Chúc các em học sinh ôn tập thật hiệu quả và đạt được kết quả như mong đợi.

Mời các quý thầy cô và các em học sinh cùng tham khảo và tải về chi tiết tài liệu dưới đây:

                                                                Soạn bài 11 bài Vào phủ chúa Trịnh

Bài giảng: Vào phủ chúa Trịnh

1. Soạn bài lớp 11: Vào phủ chúa Trịnh mẫu 1
1.1. Tác giả và tác phẩm
1.1.1. Tác giả
Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, người làng
Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay
thuộc huyện Yên Mĩ, tỉnh Hưng Yên). Ông là một danh y, không chỉ chữa
bệnh mà còn soạn sách và mở rộng trường dạy nghề thuốc để truyền bá y
học. Ông để lại bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển, là công
trình nghiên cứu y học xuất sắc nhất trong thời trung đại Việt Nam. Tác
phẩm ghi lại một cách chân thực cảm xúc của tác giả trong thời làm nghề
y, qua đó bộc lộ đức độ của người thầy thuốc.
1.1.2. Tác phẩm
Thượng kinh kí sự là tập kí sự bằng chữ Hán, viết năm 1782, hoàn
thành một năm sau đó và được khắc in vào năm 1885. Tập kí sự này xếp
ở cuối bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh như là một quyển phụ lục. Thượng
kinh kí sự tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ chúa
Trịnh và quyền uy, thế lực của nhà chúa – những điều Lê Hữu Trác mắt
thấy tai nghe trong chuyến đi từ Hương Sơn ra Thăng Long chữa bệnh
cho thế tử Trịnh Cán và chúa Trịnh Sâm. Qua tác phẩm, chúng ta có thể
thấy được thái độ coi thường danh lợi của tác giả.
Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh nói về việc Lê Hữu Trác lên tới kinh đô,
được dẫn vào phủ chúa để bắt mạch, kê đơn cho Trịnh Cán. Đoạn trích
trên có thể chia làm bốn đoạn nhỏ:
 Đoạn 1: Quang cảnh trong phủ chúa (từ Mồng 1 tháng 2 đến
như phủ đào nguyên thuở nào).
 Đoạn 2: Cảnh xa hoa, tráng lệ trong phủ chúa từ khung cảnh
đến sinh hoạt hàng ngày (từ Đi được vài trăm bước đến là
không có dịp).
 Đoạn 3: Thế trạng của Trịnh Cán (từ Đang dở câu chuyện đến
đưa tôi ra "phòng chè" ngồi).
 Đoạn 4: Tâm trạng và cảm nghĩ của Lê Hữu Trác sau lần chữa
bệnh cho thế tử (từ Một lát sau đến thường tình như thế).
1.2. Tìm hiểu đoạn trích
Câu 1. Bức tranh hiện thực trong phủ chúa Trịnh
 Khung cảnh và những hoạt động sinh hoạt trong phủ chúa Trịnh
được tác giả ghi lại khá tỉ mỉ qua con mắt quan sát của một người
thầy thuốc miền quê lần đầu tiên bước chân vào thế giới mới mẻ.
Tác giả mặc dù là con nhà quan, vốn sinh trưởng ở chốn phồn hoa
và từng biết nhiều nơi trong cung cấm, nhưng việc trong phủ chúa
thì chỉ mới nghe nói.
 Quang cảnh của phủ chúa cực kì xa hoa, tráng lệ nhưng thâm
nghiêm, nói lên uy quyền tột bậc của nhà chúa:
o Muốn vào phủ chúa phải đi qua nhiều cửa với những dãy
hành lang quanh co nối nhau liên tiếp.
o Bên trong khuôn viên phủ chúa, người giữ cửa truyền báo
rộn ràng người có việc quan qua lại như mắc cửi cho thấy
chúa giữ một vị trí trọng yếu và có quyền tối thượng trong
triều đình.
Câu 2. Hình ảnh nhân vật Trịnh Cán
 Hình ảnh nhân vật Trịnh Cán được khắc họa bằng những nét riêng,
nhưng đồng thời mang ý nghĩa khái quát. Thế tử bị bệnh có đến
bảy tám thầy thuốc phục dịch và lúc nào cũng có mấy người đứng
hầu hai bên. Dù thế tử chỉ là một đứa bé trẻ lên 5 – 6 tuổi, nhưng
khi vào xem bệnh, thầy thuốc già phải quỳ lạy bốn lần và khi xem
mạch xong phải lạy bốn lạy nữa trước khi lui ra.
 Muốn xem thân thể của thế tử như thế nào để đoán bệnh thì phải có
một viên quan nội thần đến xin phép được cởi áo cho thế tử.
 Sự tinh tế, sắc sảo trong việc miêu tả của tác giả kết tinh ở những
chi tiết tuy nhỏ nhưng gây ấn tượng như việc thế tử ngồi chễm chệ
trên sập vàng để một cụ già phải quỳ dưới đất lạy bốn lạy, rồi cười
và ban một lời khen: "Ông này lạy khéo!".
Câu 3. Cách chuẩn đoán và chữa bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn
biến tâm tư của ông.
 Tâm trạng và cảm nghĩ của Lê Hữu Trác diễn biến vô cùng phức
tạp trong thời gian chữa bệnh cho thế tử. Bản thân ông hiểu rõ bệnh
tình của thế tử nhưng lại không muốn chữa có hiệu quả ngay vì sợ
chúa tin dùng mình, bản thân mình sẽ dễ bị công danh trói buộc. Vì
vậy, để tránh được điều mà mình không thích, ông chọn cách chữa
bệnh cầm chừng, cho thuốc vô thưởng vô phạt. Nhưng trong suy
nghĩ của ông lại hình thành một cách nghĩ khác vì làm như vậy sẽ
trái lại y đức và lương tâm của người thầy thuốc. Hai lối suy nghĩ
này mâu thuẫn, giằng co với nhau. Cuối cùng, lương tâm và phẩm
chất trung thực của người thầy thuốc đã thắng.
 Khi đã xác định cách thức chữa bệnh, Lê Hữu Trác thẳng thắn đưa
ra quyết định và bảo vệ ý kiến của mình trước những thầy thuốc
khác, dù quan Chán đường tỏ ý ngần ngại, nói đi nói lại mấy lần.
 Những chi tiết miêu tả việc chữa bệnh của Lê Hữu Trác chứng tỏ
ông là một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng và dày kinh
nghiệm. Bên cạnh tài năng, ông còn chứng tỏ mình là một thầy
thuốc có y đức, lương tâm. Hơn nữa, Lê Hữu Trác còn là một con
người không tham danh lợi, quyền quý. Ông yêu thích sự tự do và
cuộc sống thanh bạch, giản dị nơi quê nhà. Mặc dù chứng kiến sự
quyến rũ của cuộc sống vật chất giàu sang nhưng trước sau ông vẫn
dửng dung không mảy may rung động, không hề bị cám dỗ.
 Quan điểm sống của Lê Hữu Trác đã gián tiếp cho thấy ông không
đồng tình với việc hưởng thụ lạc thú xa hoa của những người nắm
giữ vận mệnh dân tộc. Ý muốn "về núi" của Lê Hữu Trác đối lập
hoàn toàn với quan điểm sống của gia đình chúa Trịnh và phần
đông quan lại thời đó. Sự tương phản trong quan điểm sống được
thể hiện qua việc đối lập giữa hình ảnh những thứ sơn son thiếp
vàng, võng điều áo đỏ, đèn đuốc lấp lánh, hương hoa ngào ngạt...
đặt bên cạnh cái thanh đạm, thuần khiết của một ông già áo vải ở
nơi quê mùa.
Câu 4. Thái độ, tâm trạng và suy nghĩ của tác giả khi vào phủ chúa
 Qua việc miêu tả hiện thực sắc sảo và ghi chép lại những cảnh sinh
hoạt trong phủ chúa, trong ta có thể thấy được phần nào thái độ của
tác giả.
 Trước cảnh phủ chúa xa hoa, lộng lẫy, tấp nập kẻ hầu người hạ, tác
giả đã đưa ra nhận xét: Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang
của vua chúa khác hẳn người thường. Tác giả cũng vịnh một bài
thơ để tả hết cái sang trọng, vương giả trong phủ chúa như rèm
châu, hiên ngọc, vườn ngự có hoa thơm, có chim biết nói, son vàng
gác tía nghìn tầng, cửa có lính gác nghiêm ngặt... trong đó có lời
khái quát: cả trời Nam sang nhất là đây.
 Trong chi tiết khi được mời ăn cơm, Lê Hữu Trác đã nhận xét:
Mâm vàng, chén bạc, thức ăn toàn là của ngon vật lạ quý hiếm, tôi
bây giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia.
 Những lời lẽ nhắc đến chúa Trịnh và thế tử đều phải hết sức cung
kính và lễ độ.
 Chúa Trịnh luôn luôn có phi tần chầu chực chung quanh. Tác giả
không trực tiếp thấy mặt chúa, không trực tiếp nghe mệnh lệnh của
chúa, mà mọi mệnh lệnh của chúa đều do quan Chánh đường
truyền đạt lại. Khi xem bệnh xong, tác giả cũng không được phép
trao đổi bệnh tình với chúa mà chỉ được viết tờ khai để quan Chán
đường dân lên chúa. Quy định của nội dung nghiêm ngặt đến nỗi
tác giả phải nín thở đứng chờ ở xa, khúm núm khi đến trước sạp
xem mạch.
 Khi chuẩn đoán bệnh trạng của thế tự, tác giả kết luận: Chỉ vì thế
tử ở trong chốn màn the trướng phủ lại ăn quá no, mặc quá ấm nên
tạng phủ yếu đi.
 Qua những chi tiết nêu trên, chúng ta có thể thấy, mặc dù khen sự
sang trọng, đẹp đẽ, cao quý nơi phủ chúa nhưng tác giả tỏ ra không
đồng tình với cuộc sống no đủ, dư thừa, tiện nghi nhưng lại thiếu
sinh khí và đồng thời ông cũng biểu hiện thái độ dửng dung trước
những quyến rũ vật chất.
Câu 5. Cách viết kí của Lê Hữu Trác
 Hứng thú mà người đọc cảm nhận đọc Vào phủ chúa Trịnh được
tạo thành từ cách ghi chép sự việc, nghệ thuật khắc họa nhân vật,
cách chọn lọc, sắp xếp những chi tiết, tình tiết, vừa miêu tả vừa nêu
nhận xét, cách kể chuyện lôi cuốn, thú vị.
 Về nhân vật, ngoài những người mang họ Trịnh, các nhân vật khác,
tuy quyền hành và phận sự khác nhau, nhưng đều giống nhau ở chỗ
cùng dựa dẫm, nịnh bợ nhà chúa nhằm củng cố địa vị cá nhân. Các
quan ngự y ngày đêm chầu chực để liệu phương thuốc chạy chữa
cho Trịnh Cán, nhưng lại sợ trách nhiệm, chỉ theo ý của quan
Chánh đường để ra toa. Ngay cả quan Chánh đường cũng không
khá hơn, ông hoàn toàn đặt mọi hi vọng vào thế tử ốm yếu, bệnh
hoạn. Tất cả những nhân vật này đều có một điểm chung là làm
thân phận tôi đòi, chim lòng cá chậu.
 Bên cạnh việc ghi chép sự việc và miêu tả nhân vật, cách chọn lọc,
sắp xếp các chi tiết truyện và cách dẫn dắt tình tiết cũng rất phù
hợp với thể loại: vừa tả thực, vừa mang lại cho người đọc những
cảm xúc thẩm mĩ, đồng thời người viết vẫn diễn đạt được chủ ý của
mình.
 Giọng văn kể chuyện khách quan, pha chút hài hước, tạo được sự
thú vị cho người đọc: nín thở đứng chờ, bị sóc một mẻ, một chỗ tối
om không có cửa ngõ gì cả...
1.3. Phân tích đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh của Lê Hữu Trác
Hải Thượng Lãn Ông – Lê Hữu Trác không chỉ là một danh y nổi tiếng,
mà còn là một tác giả có nhiều tác phẩm văn học có giá trị thời trung đại.
Lê Hữu Trác để lại cho đời một sự nghiệp y học đồ sộ, nổi bật hơn cả là
bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh được coi là bách khoa toàn thư về y học
thế kỉ XVIII. Các tác phẩm của ông không chỉ có giá trị về y học mà còn
mang nhiều giá trị văn học sâu sắc vì đã ghi lại cảm xúc chân thật cùng
như bộc lộ tâm huyết, đức độ của người thầy thuốc. Thượng kinh kí sự là
tập kí sự nổi tiếng trong cuộc đời Lê Hữu Trác. Tác phẩm kể về cuộc
sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy thế lực nhà chúa cũng như
những điều mắt thấy tai nghe nhân dịp được chúa Trịnh Sâm triệu vào
chữa bệnh. Đoạn trích vào Trịnh phủ không chỉ miêu tả cuộc sống xa hoa
ở phủ chúa, mà còn thể hiện rõ nét tâm hồn và nhân cách của vị lương y
tài hoa đức độ.
“Vào phủ chúa Trịnh” là một đoạn trích được rút ra từ “Thượng thư kí
sự” của tác giả Hải Thượng Lãn Ông –Lê Hữu Trác. Tác phẩm kể về
cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh cũng như quyền uy thế lực nhà
chúa cũng như những điều mắt thấy tai nghe nhân dịp được chúa Trịnh
Sâm triệu vào chữa bệnh. Đoạn trích vào Trịnh phủ không chỉ miêu tả
cuộc sống xa hoa ở phủ chúa, mà còn thể hiện rõ nét tâm hồn và nhân
cách của vị lương y tài hoa đức độ này.
Tác phẩm viết trong bối cảnh khi những vị quan thanh liêm đều tìm cách
lui về ở ẩn giữ được lối sống thanh cao của mình. Chính vì những người
tài giỏi thì thường chúa ghét vòng danh lợi họ chỉ giúp vua một thời gian
rồi về ở ẩn với nhân dân giúp đỡ nhân dân trong cuộc sống hàng ngày.
Bao nhiêu bậc nho sĩ, người tài. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác cũng
vậy, chúng ta được biết đến ông là một người lười làm quan, biếng danh
lợi. Về ở ẩn ông không những là một người thầy thuốc giỏi mà còn là một
nhà văn. Trong tác phẩm “Vào phủ chúa Trịnh” này Lê Hữu Trác đã phê
phán những thói ăn chơi xã đọa của bậc vua chúa. Nơi đây không khác gì
cho những bậc thánh ở.
Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” ghi lại thời điểm sau khi Hải Thượng
Lãn Ông vào kinh, đang tá túc tại nhà Quận Huy Hoàng Đình Bảo thì ông
được mời vào phủ chúa Trịnh để xem bệnh cho Thế tử Cán. Đây là lần
đầu tiên ông bước chân vào chốn thâm nghiêm này. Qua đây tác giả có cơ
hôi chiêm ngưỡng và chứng kiến sự giàu có xa hoa và cung cách làm việc
nơi phủ chúa. Trước hết là quang cảnh trong phủ chúa Trịnh, đập ngay
vào mắt tác giả là những quang cảnh của cây cối um tùm, chim kêu ríu rít,
danh hoa đua thắm. quả thật đây là một nơi sang trọng bậc nhất thiên hạ.
Bên cạnh đó vào phủ chúa phải trải qua biết bao nhiêu là cửa sự trang
nghiêm nơi đây thật sự khiến cho người ta rụt rè chân bước “ Hậu mã
quân thúc trực” để cho chúa sai việc. Không chỉ dừng lại đó bên trong
cửa phủ thì có những “đại đường”, “quyền bổng”, “gác tía” với kiệu son,
võng nghi lộng lẫy, tất cả mọi thứ đều được mạ vàng. Từ những chiếc cột
cho đến những mâm bát chén cũng đều như được dát vàng. Cuộc sống ở
đây quả thực xa hoa bậc nhất .
Sự sang trọng mà hiển diện trong phủ chúa được tác giả miêu tả và nhận
xét là “những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy”. Khi tác giả bước chân
đến nội cung của thế tử thì phải bước qua mấy lần trướng gấm. Trong căn
phòng của thế tử cũng có nhiều thứ rất sang trọng mà người đời mấy ai
được xem qua. Trướng gấm, những sập cũng sơn son thiếp vàng, ghế
rồng hương hoa bay ngào ngạt. Sự giàu có của phủ chúa không thể nói
hết trong một hai câu, có thể những gì viết ra chỉ lột tả hết một phần của
sự nguy nga tráng lệ nơi đây. Cảnh tượng ấy thật sự là khiến cho người ta
đau lòng vì khi nhân dân thì đang khổ sở với cuộc sống thì chúa cái người
mà đứng ra cai quản lại có thể ăn chơi xa đọa trước những vất vả của
nhân dân như vậy.
Không chỉ có quang cảnh ở đây lộ vẻ xa hoa mà ngay cả tới người hầu kẻ
hạ cũng ra vào tấp lâp “đầy tớ chạy trước hết đường”, rồi lại đến “người
giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi”.
Lời nói của mọi người khi nhắc đến thế chúa và thế tử đều rất cung kính,
lễ độ. Riêng với chúa Trịnh lúc nào cũng có những cung tần mĩ nữ xung
quanh để hầu hạ. Chúa giống như những bậc thánh khiến cho tác giả cũng
khó mà gặp mặt chúa mà chỉ làm theo chỉ dẫn để vào cung thăm bệnh cho
thế tử Trịnh Cán mà thôi. Khi xem bệnh xong thì không được trao đổi với
chúa mà phải viết giấy khai đưa lên. Còn riêng phần thế tử thì khi bị bệnh
lạ
i có rất nhiều tầm bảy, tám ngự y thúc tục vây quanh. Cung cách khám
bênh ở phủ chúa, những ngự y ở đây, muốn khám bệnh cho con chúa thì
đều phải quỳ lạy dưới chân của một đứa bé. Không chỉ vậy mà người gọi
chúa Trịnh là thánh thượng, các chữ “thánh” ấy phải chăng chúa Trịnh
đang quá lạm dụng quyền hành của mình.
Những quan điểm của tác giả cũng được bộc bạch qua cách miêu tả
quang cảnh và cung cách ở trong phủ chúa Trịnh. Những câu văn của tác
giả như dửng dưng trước sự quyến rũ của giàu ó xa hoa nơi đây và giọng
điệu trong đoạn trích thể hiện thái độ không đồng tình mà lớn hơ là trái
ngược với những gì lẽ ra một người cận thần mong muốn nhận bổng lộc
nên làm. Qua cách nói mỉa mai châm biếm của tác giả, ta thấy: Sự lộng
quyền của nhà chúa với quyền uy tối thượng và nếp sống hưởng thụ cực
kỳ xa hoa của chúa Trịnh cùng gia đình; sự thật bù nhìn của vua Lê khi
ấy.
Qua đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh Qua tác giả đã phơi bày cuộc sống
xa hoa ở đây cũng như cung cách của con người trong phủ chúa. Sự xa
hoa ấy không phải là một lời khen ngợi, ca ngợi sự nguy nga ở đây mà
chính là nói lên sự thực sự tráng lệ đó là chính nhân dân khổ cực bị chúa
bóc lột đến tận xương hay không.
1.4. Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh
Lê Hữu Trác xuất thân trong một gia đình quí tộc, giỏi binh thư, võ nghệ.
Làm quan dưới thời chúa Trịnh được một thời gian, ông nhận thấy xã hội
thối nát, cương thường lỏng lẻo, nhân khi người anh ở Hương Sơn mất
(1746), ông liền viện cớ cáo quan về nuôi mẹ già. Từ đó ông chuyên
nghiên cứu y học vừa chữa bệnh cứu đời, vừa soạn sách và mở trường
dạy học truyền bá y đức, y lí, y thuật.
Ngày 12 tháng giêng năm Cảnh Hưng 43 (1782), Lê Hữu Trác nhận được
lệnh chúa triệu về kinh xem mạch, kê đơn chữa bệnh cho thế tử Trịnh
Cán. Sau đó một thời gian thì chữa bệnh cho chúa Trịnh Sâm. Những
điều Lê Hữu Trác mắt thấy tai nghe trong nhiều chuyến đi từ Hương Sơn
ra Thăng Long đã thôi thúc ông cầm bút
Năm 1783 ông viết xong tập “Thượng kinh kí sự” bằng chữ Hán. Tập kí
sự này là một tác phẩm văn học đích thực, đặc sắc giá, có giá trị sử liệu
cao . Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” trong sách Ngữ văn 11- Nâng cao,
tập 1 (Nxb Giáo dục, 2007) thể hiện được đầy đủ những nét độc độc đáo
trong bút pháp kí sự của Lê Hữu Trác.
Như ta biết: kí là là tên gọi chung cho một nhóm thể loại có tính giao thoa
giữa báo chí với văn học. Kí viết về cuộc đời thực tại, viết về người thật,
việc thật. Người viết kí miêu tả thực tại theo tinh thần của sử học. Mẫu
hình tác giả kí gần gũi với nhà sử học. Tác giả kí coi trọng việc thuật lại
có ngọn ngành và không bao giờ quên miêu tả khung cảnh. Kí bao gồm
nhiều thể văn như: bút ký, phóng sự, du kí, hồi kí, nhật kí, …Trong số đó
kí sự thiên về ghi chép chi tiết, tỉ mỉ sự việc - câu chuyện có thật. Tất
nhiên đan xen vào mạch tự sự còn có những đoạn thể hiện nhận xét chân
thực, tinh tường của nhà văn trước sự việc.
Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” vẽ lại một bức tranh sinh động về cuộc
sống xa hoa quyền quý của chúa Trịnh. Lê Hữu Trác sử dụng người trần
thuật ngôi thứ nhất, trực tiếp tiếp cận cung cách sinh hoạt xa hoa của chúa
Trịnh. Nhà văn quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động,
thuật việc khéo léo.
Mở đầu đoạn trích là một sự kiện cụ thể, chân thực. Tính chất kí trong bút
pháp của Lê Hữu Trác thể hiện rõ ở cách ghi tỉ mỉ sự việc, thời gian.
Nhà văn kết hợp biện pháp kể khách quan với nghệ thuật gợi không khí
nhằm làm nổi bật hành động khẩn trương, gấp gáp của nhân vật:
“Mồng một tháng 2. Sáng tinh mơ, tôi nghe tiếng gõ cửa rất gấp. Tôi
chạy ra mở cửa. Thì ra một người đầy tớ quan Chánh đường….”.
Ở đây “trong việc có người”, người gắn chặt với cảnh, với môi trường
hoạt động cụ thể. Câu văn của Lê Hữu Trác ngắn gọn, giàu thông tin,
được viết ra một cách nhẹ nhàng, tự nhiên, không một chi tiết thừa.
Lời văn giản dị, chắc mà bay bổng, vừa “truyền cảm” vừa truyền nhận
thức. Người đọc có thể hình dung được rất rõ một cảnh huống đặc biệt
đang xảy ra.
Lần theo mạch tự sự, người đọc có cảm giác hồi hộp lo âu rồi bất ngờ
nhận ra một con người gần gũi, quen thuộc như cảm nhận của nhân vật
“tôi” trong tác phẩm này.
Trước mắt ta: hình ảnh nhân vật tôi đã dừng bước với tâm trạng ngạc
nhiên, thoáng một chút thất vọng. Nhịp kể đột ngột chậm lại để ghi người,
ghi việc rõ nét hơn, đầy đủ hơn. Hai chữ “thì ra” vừa tạo ấn tượng về sự
khám phá, vừa gọi ra được người thật, việc thật .
Nhân vật “tôi” không hiện ra qua hình dáng cụ thể. Trước hết anh ta xuất
hiện qua giọng nói, qua cảm nhận về âm thanh, và rõ hơn ở hành động.
Nhân vật “tôi”” xuất hiện với tư cách một người trong cuộc, trực tiếp
tham gia vào sự việc được miêu tả trần thuật.
Vì thế ngay từ đầu truyện người đọc đã có cảm giác đây không phải câu
chuyện hư cấu, mà chính là bức tranh cuộc sống đang hiện hữu.
Khi kể việc, tả người Lê Hữu Trác không vay mượn những khuôn mẫu,
chất liệu có sẵn, tác giả hướng tới khai thác chất liệu đời thường, đời tư.
Chẳng hạn lời đối thoại của nhân vật người đầy tớ được thể hiện một cách
tự nhiên, đúng với vị thế chức phận của hắn: “có thánh chỉ triệu cụ vào.
Quan truyền mệnh hiện đang ở nhà cụ lớn con, con vâng mệnh chạy đến
đây báo tin…”.
Lê Hữu Trác coi trọng việc kể lại có ngọn ngành. Nhà văn ưa sắp xếp sự
việc cho đầy đủ mạch lạc có đầu có cuối, nên dường như cứ một đoạn
hay một câu nói về hành động của tên đầy tớ lại tiếp đoạn tự thuật về
hành động, cảm nhận của Lê Hữu Trác. “Nghe tiếng gõ cửa…..tôi chạy
ra…”, “người đầy tớ nói…..tôi bèn”, “tên đầy tớ chạy…tôi bị xóc một mẻ,
khổ không nói hết”. Mạch văn chặt chẽ nhờ sự thể hiện thành công cái lô
gíc nhân quả của sự kiện, hành động. Ban đầu ta tưởng như nhân vật “tôi”
chủ động, nhưng càng đọc càng thấy nhân vật “tôi” bị cuốn vào hết sự
việc này đến sự việc khác.
Mở đầu đoạn trích cấu trúc câu văn ngắn gọn. Mỗi câu văn tương ứng với
một tâm tình, một sự việc, hành động. Người đọc vừa đồng cảm với nỗi
vất vả và hành động bất đắc dĩ của nhân vật tôi vừa đồng tình với Lê Hữu
Trác ở thái độ mỉa mai châm biếm sự lộng quyền, tiếm lễ của chúa Trịnh
Sâm lúc bấy giờ.
Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa được ghi lại khá tỉ mỉ
qua con mắt quan sát của một thầy thuốc lần đầu tiên bước chân vào thế
giới mới lạ. Không gian nghệ thuật của tác phẩm ngày càng được mở
rộng hơn theo bước chân, và cách nhìn của nhân vật xưng “tôi”. Bức
tranh toàn cảnh về phủ chúa Trịnh không chỉ có bề rộng mà còn có chiều
sâu, với một sức gợi mạnh mẽ.
Theo nhân vật “tôi” quanh cảnh ở phủ chúa cực kì xa hoa, tráng lệ -
không ở đâu sánh bằng: Khi vào phủ phải qua nhiều lần cửa với những
hành lang quanh co nối tiếp nhau, ở mỗi cửa đều có vệ sĩ canh gác.
Khuôn viên phủ chúa rộng, có trạm dừng chân được kiến trúc thật kiểu
cách, với cảnh trí thiên nhiên kì lạ. Trong vườn, chim kêu ríu rít, danh
hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương. Bên trong là những đại
đường, gác tía với kiệu son, võng điều. Đồ dùng của chúa được sơn son
thiếp vàng, đồ dùng tiếp khách ăn uống cũng đều là mâm vàng, chén bạc,
của ngon vật lạ…. Đến nội cung của thế tử phải trải qua 6 lần trướng gấm.
Nơi ở của thế tử rất sang trọng, có sập thếp vàng, ghế rồng bày nệm ấm,
xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt…
Lê Hữu Trác khéo kết hợp tả tập trung với điểm xuyết, chọn lọc được
những chi tiết đắt, nói lên quyền uy tối thượng cùng nếp sống hưởng thụ
cực kì xa xỉ của gia đình chúa Trịnh Sâm. Giọng kể khách quan, trang
nghiêm, đan xen với thái độ ngạc nhiên và hàm ý phê phán kín đáo chúa
Trịnh. Nhà văn khéo kết hợp giữa văn xuôi và thơ ca. Bài thơ vịnh cảnh,
tả việc của Lê Hữu Trác ý tứ sâu xa, lời thơ hóm hỉnh, ẩn giấu một nụ
cười châm biếm, mỉa mai.
Lời nhận xét trong văn phẩm khá đa dạng: Trước tiên Lê Hữu Trác đánh
giá khái quát vẻ đẹp. Tiếp theo nhận xét về cảnh giàu sang. Tiếp nữa nêu
ấn tượng về cách bày trí, kiến trúc kiểu cách. Nhà văn dừng lại bình giá tỉ
mỉ, sắc sảo các đồ dùng xa hoa từ nhà Đại đường đến Gác tía. Lời đánh
giá nào của lê Hữu Trác cũng đích đáng, tinh tế và có chừng mực. Nói tác
phẩm giàu chất trữ tình vì thế.
Tác giả quan sát các công trình kiến trúc, cảnh trí thiên nhiên qua hình
khối, dáng vẻ kích cỡ, tả khuôn viên chủ yếu qua những ấn tượng về
hương thơm âm thanh, kể về mức độ xuất hiện của thị vệ, quân sĩ để nhấn
mạnh vẻ trang nghiêm của nơi đây. Lê Hữu Trác đặc biệt ưa tả đường đi,
lối vào phủ chúa. Ta có cảm tưởng đằng sau mỗi cánh cửa là một bức
tranh. Đoạn trích gồm nhiều bức tranh với những mảnh màu tối sáng,
nhạt đậm khác nhau, nối liền nhau .
Qua mấy lần cửa đầu tiên, trước mắt tác giả giống như một cảnh tiên
huyền ảo, cây cối um tùm, hương hoa thơ mộng. Đi tiếp, cảnh giàu sang
của phủ chúa được bày ra chân thật,đầy đủ hơn. Càng đi sâu vào trong,
Lê Hữu Trác càng có dịp quan sát không gian nội thất, không gian cao
rộng của lầu gác với các đồ nghi trượng sơn son thếp vàng, nhất là được
biết cái phong vị của nhà đại gia.
“Vào phủ chúa Trịnh” trở thành một quá trình tiếp cận sự thật đời sống xa
hoa vương giả hơn là thăm bệnh, chữa bệnh. Thăm bệnh, chữa bệnh cho
thế tử Trịnh Cán tưởng chỉ như một cái cớ, một dịp may giúp người viết
kí hoàn thiện bức tranh về cuộc sống thâm nghiêm, giàu sang đầy uy
quyền.
Lê Hữu Trác tổ chức điểm nhìn trần thuật linh hoạt. Có đoạn sự việc
được kể theo quan sát của nhân vật xưng tôi. Có đoạn nhà văn để cho
nhân vật quan truyền chỉ miêu tả,giới thiệu. Người đọc có cảm tưởng
không chỉ có Lê Hữu Trác dẫn ta vào phủ chúa để tự do quan sát ngắm
nhìn mà cả những kẻ hầu cận chúa cũng đưa ta thâm nhập, khám phá sự
thật ở “Đông cung”. Những đoạn nhân vật tôi độc thoại toát lên cái nhìn
sắc sảo và sự cảm nhận tinh tế. Những đoạn kể tả, cho thấy nhân vật tôi
bao quát được một không gian rộng lớn, nắm bắt được thần thái, bản chất
của sự vật hiện tượng.
Trong tư cách một người thầy thuốc quê mùa, nhân vật tôi luôn tỏ ra là
một người hoà nhã kính nhường, ham học hỏi y thuật của đồng nghiệp.
Sự đối lập về vị thế so với các vị lương y của sáu cung hai viện, không
khiến nhân vật tôi trở nên nhỏ bé, trái lại càng tôn cao hơn nhân cách và
tài năng của nhân vật này. Vẻ đông đúc của lương y nơi triều đình tự phơi
bày hết sự thực ở phú chúa đang tồn tại một hệ thống quan lại bất tài, ăn
bám.
Các nhà nho xưa ít khi nói về mình. Nhưng trong đoạn trích này, tác giả
đã không ngần ngại để cái “tôi” đóng một vai trò quan trọng. “Vào phủ
chúa Trịnh” thể hiện trực tiếp cái tôi cá nhân người cầm bút. Qua đoạn
trích ta thấy tác giả Lê Hữu Trác là một thầy thuốc giàu kinh nghiệm. Bên
cạnh tài năng ông còn là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ. Lê Hữu
Trác xem nghề thuốc vô cùng thiêng liêng cao quí, người làm thuốc phải
nối tiếp lòng trung của cha ông mình, phải luôn giữ đức cho trong, giữ
lòng cho sạch. Lê Hữu Trác yêu thích tự do, nếp sống thanh đạm. Vượt
lên trên những danh lợi tầm thường ông trở về hành đạo cứu đời với quan
niệm: “Thiện tâm cốt ở cứu người. Sơ tâm nào có mưu cầu chi đâu/ Biết
vui, nghèo cũng hơn giàu/ Làm ơn nào phải mong cầu trả ơn”.
2. Soạn bài: Vào phủ Chúa Trịnh mẫu 2
2.1. Tóm tắt
“Vào phủ Chúa Trịnh” thuộc “Thượng Kinh kí sự”, là tác phẩm kí sự của
Lê Hữu Trác (Hải Thượng Lãn Ông). Đoạn trích “Vào phủ Chúa Trịnh”
kể lại chuyến vào phủ Chúa để chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán của chính
tác giả. Qua chuyến đi đó, tác giả đã vẽ lại một bức tranh chân thực và
sinh động về cuộc sống xa hoa, quyền quý của chúa Trịnh, đồng thời bộc
lộ thái độ coi thường danh lợi của bản thân.
2.2. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến “phiền một nỗi là không có dịp”): Khung cảnh xa
hoa, quyền quý nơi phủ Chúa hiện lên qua hành trình của Lê Hữu Trác.
- Phần 2 (đoạn còn lại): Lê Hữu Trác bắt mạch, kê đơn chữa bệnh cho thế
tử.
2.3. Hướng dẫn học bài
Câu 1 (trang 9 SGK):
Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh
hoạt trong phủ chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách
nhìn, thái độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế
nào?
- Quang cảnh trong phủ Chúa: xa hoa, tráng lệ.
+ Trong phủ có đủ những loại cây lạ lùng, những hòn đá kì lạ, cây cối um
tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm.
+ Trong phủ rộng, có nhiều dãy nhà lớn, đường đi phức tạp: điếm “Hậu
mã quân túc trực”, nhà “Đại đường”, “Quyển bồng”, “Gác tía” hay
“phòng trà”.
+ Đồ đạc, cách bài trí trong phủ Chúa đều sang trọng, xa hoa:
→ sơn son thếp vàng, làm bằng vàng, toàn những đồ bài trí nhân gian
chưa từng thấy;
→ đồ dùng ăn uống: mâm vàng, chén bạc, những của ngon vật lạ;
→ nơi ở của thế tử cũng bày trí toàn trướng gấm, sập thếp vàng, giá đồng,
ghế rồng sơn son thếp vàng, nệm gấm.
- Cung cách sinh hoạt trong phủ Chúa: nhiều lễ nghi, uy nghiêm, ai nấy
cũng cẩn trọng, Chúa và thế tử chính là trời, được trọng vọng, kính sợ.
+ Người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc
cửi, ai muốn ra vào cung phải có thẻ.
+ Thị vệ nghiêm cẩn, thận trọng với những người ra vào phủ Chúa.
+ Nhiều phi tần, giai nhân chầu chực quanh thánh thượng.
+ Trước thế tử, ai cũng phải co ro, khúm núm, lạy rồi thưa.
- Những quan sát, ghi nhận này của Lê Hữu Trác thể hiện cách nhìn, thái
độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa: Đó là sự choáng
ngợp, xa lạ của tác giả trước vẻ xa hoa, quyền quý không một nơi nào
trên nhân gian có được.
Câu 2 (trang 9 SGK):
Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh (chị) cho là “đắt”, có tác
dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm.
+ Chi tiết về nơi ở của thế tử: Tối om, không có cửa ngõ, nằm bên trong
năm, sáu lần trướng gấm, bày biện hoa nến, người hậu hạ đứng xúm xít.
⇒ Nơi ở của thế tử xa hoa, sang trọng nhưng thực chất như một chiếc
bình được đậy kín. Đây là cuộc sống được phong bế, ủ bọc quá mức.
+ Chi tiết về căn bệnh của thế tử: ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn
quá no, mặc quá ấm, tạng phủ yếu đi, tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi
to, gân xanh, tay chân gầy gò.
⇒ Căn bệnh của thế tử chính là sản phẩm, là hệ quả của cuộc sống quá đủ
đầy, dư thừa, xa hoa nơi phủ Chúa.
Câu 3 (trang 9 SGK):
Cách chẩn đoán và chữa bệnh của Lê Hữu Trác cũng những diễn biến
tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu gì về người thầy thuốc này?
+ Cách chẩn đoán: Lê Hữu Trác nhận ra ngay nguyên do dẫn đến căn
bệnh của thế tử, phương thuốc của ông đưa ra cũng cốt giữ lại thể chất
bẩm sinh đã bị héo rũ đi.
+ Diễn biến tâm tư khi kê đơn: phân vân có nên dùng phương thuốc hòa
hoãn hay không, cuối cùng Lê Hữu Trác đã chọn cách dốc hết cả lòng
thành, lòng trung để chữa bệnh.
⇒ Lê Hữu Trác là con người không màng đến danh lợi, quyền quý, có
lòng trung nghĩa.
⇒ Ông khiêm tốn dù rất có danh tiếng.
⇒ Ông còn là vị lương y chân chính, tài giỏi, chuyên chú chữa bệnh cứu
người, sẵn sàng chịu trách nhiệm với đơn thuốc của mình kê.
Câu 4 (trang 9 SGK):
Theo anh (chị), bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những
nét đặc sắc đó.
+ Đậm đặc yếu tố miêu tả:
→ Tác giả miêu tả chi tiết, tường tận những điều trông thấy ở phủ Chúa:
giúp khắc họa một bức tranh về cuộc sống nơi đây, gián tiếp thể hiện
cách nhìn, thái độ choáng ngợp, “dị ứng” của ông.
+ Giọng văn mang sắc thái trung hòa, không bày tỏ cảm xúc trực tiếp:
→ Không áp đặt bằng những câu từ bình thán ⇒ Tạo nên sự khách quan
trong việc miêu tả, đồng thời thể hiện thái độ dửng dưng trước quyền quý,
vật chất.
2.4. Luyện tập
Câu 1: So sánh đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh với một tác phẩm (hoặc
đoạn trích) kí khác của văn học trung đại Việt Nam mà anh (chị) đã đọc
và nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này.