Tailieumoi.vn xin giới thiệu đến các quý thầy cô, các em học sinh đang trong quá trình ôn tập tài liệu Soạn văn lớp 10 bài: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự mới nhất, tài liệu bao gồm 8 trang, trả lời đầy đủ các câu hỏi lý thuyết chuẩn bị bài trong sách giáo khoa Ngữ văn 10, giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo trong quá trình ôn tập, củng cố kiến thức và chuẩn bị cho kì thi  môn Văn sắp tới. Chúc các em học sinh ôn tập thật hiệu quả và đạt được kết quả như mong đợi.

Mời các quý thầy cô và các em học sinh cùng tham khảo và tải về chi tiết tài liệu dưới đây:

 Soạn bài lớp 10: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

1. Soạn bài: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự mẫu 1
1.1. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Câu 1 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Miêu tả: Bằng chi tiết, hình ảnh để làm nổi bật sự vật, sự việc, con người, phong
cảnh… làm cho sự vật, sự việc… được hiện ra trước mặt.
- Biểu cảm: Bày tỏ một tình cảm, cảm xúc, thái độ và sự đánh giá với đối tượng
được nói đến. (Trực tiếp hoặc gián tiếp)
Câu 2 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
So sánh với văn miêu tả và văn biểu cảm:
Giống nhau về cách thức nhưng ở văn tự sự chỉ là những cảm xúc xen vào trước
những sự việc có tác động mạnh mẽ về tư tưởng, tình cảm.
Câu 3 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự:
- Nhờ vào sự hấp dẫn của hình ảnh miêu tả để liên tưởng tới yếu tố bất ngờ trong
truyện.
- Sự truyền cảm mạnh mẽ tư tưởng, tình yêu của tác giả.
Câu 4 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Đoạn trích trên là văn bản tự sự vì có các yếu tố: nhân vật, sự việc, người dẫn
chuyện.
- Yếu tố miêu tả: hiện thực cảnh ban đêm, tả trời ngàn sao.
- Yếu tố biểu cảm: diễn tả cảm xúc của nhân vật tôi khi ngồi cạnh Xtê – pha – nét.
- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm giúp người đọc hình dung một cách sinh động về
cảnh đêm sao thơ mộng, thể hiện tình cảm của chàng chăn cừu bên cô gái ngây thơ
và thúc đẩy diễn biến cốt truyện.
1.2. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong
bài văn tự sự
Câu 1 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
a. Liên tưởng
b. Quan sát
c. Tưởng tượng
Câu 2 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Miêu tả được hay, tốt cần quan sát đối tượng một cách kĩ càng, phát huy tích cực
khả năng tưởng tượng và liên tưởng.
Câu 3 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Ý (d) không chính xác, vì khi sử dụng biểu cảm trong văn tự sự không thể chỉ tìm
cảm xúc, rung động trong tâm hồn người kể.
1.3. Luyện tập
Câu 1 (trang 76 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
a. Sử dụng ngữ liệu: đoạn trích kể lại cuộc chiến giữa Đăm Săn với Mtao Mxây
- Yếu tố miêu tả khung cảnh cuộc chiến hiện ra chân thật, sinh động
- Yếu tố biểu cảm thể hiện cảm xúc của các nhân vật, cộng đồng, cuộc chiến trở
nên hoành tráng, dữ dội hơn.
b.
- Nhà văn không miêu tả trực tiếp mà tưởng tượng “nếu như ta…tinh xảo” và suy
ngẫm “những chiếc lá…thô kệch).
- Những câu văn miêu tả khắc họa vẻ đẹp tự nhiên của mùa thu.
- Những câu văn biểu cảm mang đến cho người đọc những cảm nhận lã lẫm, lí thú.
Câu 2 (trang 76 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Sử dụng yếu tố miêu tả:
+ Tả về cảnh vật, sự vật trong chuyến đi.
+ Tả người bạn đồng hành.
+ Tả con đường.
- Sử dụng yếu tố biểu cảm để thể hiện tình cảm:
+ Tình cảm chung về chuyến đi.
+ Tình cảm về con người.
+ Tình cảm thiên nhiên.
Lưu ý: không được sa vào kể cuyện “suông” hoặc lạc sang kiểu bài thuần biểu
cảm.
2. Soạn bài: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự mẫu 2
2.1. KIẾN THỨC CƠ BẢN
Ôn tập về miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, lưu ý những kiến thức sau:
2.1.1. Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phương tiện nghệ thuật khác) làm
cho người nghe (người đọc, người xem) có thể thấy sự vật, hiện tượng, con
người như đang hiện ra trước mắt.
Biểu cảm là bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước sự vật, sự việc,
hiện tượng con người trong đời sống.
2.1.2. Miêu tả trong văn miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm so với miêu tả
và biểu cảm trong văn tự sự không phải khác nhau ở số lượng câu văn mà là ở
mục đích sử dụng. Yếu tố miêu tả trong văn miêu tả và trong văn tự sự tuy đều có
tác dụng làm cho sự vật, sự việc, con người... trở nên rõ ràng sinh động. Thế nhưng
miêu tả cho rõ, cho hay là mục đích của văn miêu tả. Trong khi đó, miêu tả chỉ là
phương tiện để việc kể chuyện trong văn tự sự thêm cụ thể, sinh động và lí thú
hơn. Cũng như vậy, nếu yếu tố biểu cảm làm cho bài văn biểu cảm dồi dào cảm
xúc thì nó cũng chỉ là một phương tiện để biểu hiện và dẫn dắt câu chuyện trong
văn tự sự mà thôi.
2.1.3. Để đánh giá sự thành công của việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự,
người ta thường phải xem xét các yếu tố này có phục vụ đắc lực cho mục đích tự
sự hay không, hoặc đã phục vụ cho mục đích ấy ở mức độ nào.
2.1.4. Muốn miêu tả và biểu cảm thành công, người viết cần phải quan tâm
tìm hiểu cuộc sống, con người và bản thân mình, đồng thời chú ý quan sát, liên
tưởng, tưởng tượng và lắng nghe những lay động mà sự vật, sự việc khách quan
gieo vào trong tâm trí mình.
2.2. RÈN KĨ NĂNG
2.2.1. Tìm hiểu kĩ năng miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự qua đoạn trích
Những vì sao của A. Đô-đê.
Đây là một trích đoạn tự sự bởi nó có các yếu tố như: nhân vật (chàng chăn cừu và
cô gái), có sự việc (một cốt truyện nhỏ) và có cả người dẫn chuyện (nhân vật tôi -
chàng chăn cừu).
 Đoạn trích này sử dụng khá nhiều các yếu tố miêu tả và biểu cảm để làm
phương tiện cho việc "kể chuyện". Các yếu tố miêu tả xuất hiện ở phần đầu
đoạn văn (miêu tả hiện thực của cảnh ban đêm) và đoạn tả bầu trời ngàn
sao ở phần cuối. Yếu tố biểu cảm trong đoạn văn là phần diễn tả những
cảm xúc tinh tế của nhân vật tôi khi "đầu nàng nặng trĩu vì buồn ngủ đã ngả
vào tôi với tiếng sột soạt êm ái của những dải đăng-ten và làn tóc mây gợn
sóng".
 Có thể nói, đây là một đoạn văn mà yếu tố miêu tả và biểu cảm đã đóng
góp tích cực cho việc nâng cao hiệu quả tự sự. Hai yếu tố này chẳng những
đã giúp chúng ta hình dung một cách sinh động về cảnh đêm sao thơ mộng
mà còn có tác dụng thúc đẩy diễn biến của cốt truyện. Yếu tố miêu tả làm
nền cho việc nảy sinh sự việc và từ đó mới có những rung động khẽ khàng,
say sưa mà thanh khiết của chàng chăn cừu bên cô gái ngây thơ, xinh đẹp.
Đêm sao thơ mộng cùng những rung động ngọt ngào làm cho đoạn văn trở
nên hấp dẫn và lí thú hơn.
2.2.2. a) Liên tưởng: Từ sự việc, hiện tượng nào đó mà nghĩ đến sự việc, hiện
tượng có liên quan.
b) Quan sát: Xem xét để nhìn rõ, biết rõ sự vật hay hiện tượng.
c) Tưởng tượng: Tạo ra trong tâm trí hình ảnh của cái không hề có ở trước mắt,
hoặc chưa hề gặp.
2.2.3. Để miêu tả cho tốt, cho hay, chúng ta không thể "chỉ cần quan sát đối
tượng một cách kĩ càng" mà còn phải phát huy tích cực khả năng tưởng
tượng và liên tưởng nữa. Ví như, chúng ta sẽ không thể cảm nhận được các hình
ảnh, âm thanh rất đặc sắc, rất thơ mộng trong đoạn văn của A. Đô-đê nếu không có
sự quan sát tinh tế để thấy: trong đêm, tiếng suối reo nghe rõ hơn, đầm ao nhen lên
những đốm lửa nhỏ, những tiếng sột soạt văng vẳng trong không gian... Hay hình
ảnh "Cô gái nom như một chú mục đồng nhà trời, nơi có những đám cưới sao..." là
sản phẩm của trí tưởng tượng. Và nếu không có sự liên tưởng phong phú thì không
thể có được cảnh "cuộc hành trình trầm lặng, ngoan ngoãn của ngàn sao gợi nghĩ
đến đàn cừu lớn".
2.2.4. Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy, tình cảm, cảm xúc của nhân vật
"tôi" trong đoạn trích Những vì sao nảy sinh từ việc quan sát kĩ càng, chăm
chú cảnh đêm. Một đêm sao huyền ảo và thơ mộng, hơn nữa vẻ đẹp hồn nhiên và
ngây thơ của cô gái chắc chắn đã làm lay động trái tim giàu cảm xúc và dễ rung
động của chàng trai. Và rõ ràng chính những tình ý ấy đã làm cho đoạn văn thêm
mượt mà và hấp dẫn hơn. Cho nên, không thể nói để biểu cảm khi tự sự, chỉ tìm
những cảm xúc, những rung động trong tâm hồn người kể.
2.2.5. Đoạn văn kể lại cuộc chiến đấu giữa Đam Săn với Mtao Mxây trong sử
thi Đam Săn là một đoạn văn có sử dụng nhiều yếu tố miêu tả và biểu cảm. Có
thể nói nhờ các yếu tố này mà khung cảnh cũng như diễn biến của cuộc chiến hiện
ra cụ thể sinh động tới từng chi tiết trong sự hình dung của người đọc. Các yếu tố
miêu tả (những hình ảnh so sánh ví von) và biểu cảm (cảm xúc của các nhân vật
cũng như của cộng đồng) đã làm cho cuộc chiến đấu trở nên hoành tráng và dữ dội.
Cũng từ đó mà hình ảnh người anh hùng cũng được nâng bổng hơn lên.
2.2.6. Trong đoạn văn trích từ truyện ngắn Lẵng quả thông của C. Pau-tôpxki, người kể đã "kể chuyện" bằng quan sát, tưởng tượng và suy ngẫm. Để
giúp người đọc hình dung rõ rệt hơn, cảm nhận thích thú hơn vẻ đẹp của mùa thu,
nhà văn đã không miêu tả trực tiếp mà tưởng tượng "nếu như có thể lấy hết đồng
và vàng trên trái đất đem đánh thành muôn vàn lá cây rất mực tinh xảo"; và suy
ngẫm "những chiếc lá nhân tạo nọ sẽ rất thô kệch...". Những câu văn ấy cũng là
nhấn mạnh vẻ đẹp tự nhiên của mùa thu nhưng yếu tố miêu tả và biểu cảm đã
mang đến cho chúng ta một cách cảm nhận khác lạ lẫm và lí thú hơn.
2.2.7. Viết bài văn tự sự có sử dụng các yếu tố biểu cảm và miêu tả kể về một
chuyến đi đã đem lại cho anh (chị) nhiều cảm xúc (một lần về quê, một chuyến
tham quan du lịch...).
Tham khảo bài viết dưới dây (kể về một lần về quê nội).
Quê hương tôi cũng đẹp và đáng yêu như quê hương của Tế Hanh. Cũng có con
sông xanh biếc và những hàng tre rợp mát những buổi trưa hè. Chỉ tiếc tôi sống ở
quê không nhiều lắm. Mỗi năm tôi chỉ được về quê có một lần và thường là những
ngày hè oi bức. Hè năm nay cũng vậy, tôi cũng theo bố mẹ về thăm quê nội. Thế
nhưng chuyến đi năm nay buồn man mác và nhói đau hơn.
Chả là cách cái ngày tôi về quê tròn hai tháng, nội tôi đã vĩnh viễn ra đi khỏi trái
đất này. Mới nghe cái tin dữ ấy, tôi đã khóc suốt buổi trưa và nằng nặc đòi bố mẹ
cho về quê để nhìn mặt ông lần cuối. Thế nhưng bố an ủi: "Nội ra đi là một mất
mát lớn đối với tất cả chúng ta. Lúc nội còn sống, nội đã rất tin vào sức học của
các con. Bây giờ con lại sắp phải thi chuyển cấp. Vì thế con hãy cố gắng ôn và thi
cho tốt để làm an lòng linh hồn của nội". Tôi ngoan ngoãn và ngậm ngùi nghe theo
lời dạy bảo của bố tôi. Nỗi đau và niềm nhớ thương ông nội nén lại trong tim tôi
nghẹn ngào và da diết.
Con tàu ngày xưa vẫn chạy rất nhanh sao hôm nay nó ì ạch và nặng nề biết mấy.
Bò ngang qua mấy con đê và không biết đến bao nhiêu cánh đồng mênh mông bát
ngát, con tàu dừng lại ngay phía đầu ngôi làng nhỏ của nội tôi. Vừa đặt chân lên
mảnh đất của làng, tôi bỗng giật mình nhận ra người bạn xưa quen thuộc - những
bụi tre làng. Quê nội tôi có rất nhiều tre, tre đã gắn với bố, với tôi bao kỉ niệm.
Những ngày nắng, những đêm mưa, những đêm trăng cùng bạn bè trong xóm với
bao trò chơi thú vị, tôi đều đã gửi gắm ở nơi đây. Nhưng hôm nay trời không nắng
và không có gió. Những đám trẻ âm thầm, lạnh lẽo và dường như cũng buồn như
tâm hồn của chính tôi.
Bố nắm chặt tay tôi khi cả nhà đứng trước hai cánh cổng đầy rêu xanh nhà nội.
Tôi bắt đầu không cầm được nước mắt. Tôi chạy thẳng vào sân, và vào lòng bà và
nức nở. Các cô, các bác và các chị em xúm lại an ủi tôi. Bà nội dắt tôi đến trước
bàn thờ ông nội. Tôi thắp nhang trong khi hai mắt vẫn cay xè.Tôi cố gượng để nhìn
sâu vào tôi mắt sáng và rất hiền hoà của nội tôi rồi lại oà lên khóc.
Tôi thương nội rất nhiều. Qua lời kể của bố tôi, tôi biết ông bà nội đã phải lam lũ
suốt cuộc đời để nuôi dạy con cái cho thành đạt. Lúc còn sống, nội thường nói;
"nội rất vui vì con cháu đều ngoan ngoãn cả". Nhưng quả thực nội đã hy sinh trọn
cuộc đời mà chưa có được một ngày thảnh thơi vui sướng.
Hôm ấy sau khi viếng mộ ông, tôi xin phép bố mẹ một mình ra thăm bờ sông. Nơi
ấy xưa nội thường đưa tôi ra hóng mát. Ông dạy tôi cách vót diều và cũng có hôm
tôi được ông cho thả diều trên bờ con sông quê ấy.
Dòng sông bắt đầu nhô ra trước mắt tôi, uốn khúc bao quanh ngôi làng nhỏ như
một dải lụa trắng khổng lồ. Mặt sông hôm nay lăn tăn gợn sóng như đang nói,
đang cười, như tâm sự... Tôi đứng lặng trên bờ sông, nhắm mắt và nghe gió thổi vi
vu. Hình như trong tiếng gió thổi nghe được tiếng thì thầm đó đây của nội.
Tối hôm đó tôi có cảm thấy vui hơn vì được các anh chị đưa ra với đám thiếu niên
ngoài xóm. Thế nhưng cuộc vui tàn rất nhanh, tôi ra về lòng không được tươi mới
như những lần vui chơi ngày trước.
Buổi sáng hôm sau tôi phải theo bố mẹ về ngay thành phố. Bố tôi phải đi công tác
gấp, còn tôi năm nay cũng bận hơn với chuyện học hè. Vả lại tôi không dũng cảm
để mà ở lại. Tôi muốn nhớ về ông nhưng không phải ngày nào cũng cứ nhìn thấy
ông rồi khóc.
Bà nội chu đáo chuẩn bị cho bố con tôi rất nhiều quà, trong đó có cả một con diều
nhỏ. Tôi nín thở để kìm nén cảm xúc trong lòng. Tôi ôm chặt và thầm cảm ơn ông
bà về tất cả.
Trời hôm nay nắng và nắng rất to. Bố mẹ và tôi bước ra khỏi đám tre làng uể oải
và mệt mỏi. Con đường trước mắt tôi rộng và xa tít. Nhưng không được đi dưới
những tán tre làng đôi mắt tôi hình như cứ mỗi lúc hoa lên...
Nhìn chung, đây là một bài tập mà ta có thể chủ động viết một cách sáng tạo, linh
hoạt, không nên tuân theo một khuôn mẫu nào. Điều đáng lưu ý là không được sa
vào kể chuyện "suông" (câu chuyện chỉ gồm các sự việc, chi tiết tiếp nối nhau)
hoặc lạc sang kiểu bài thuần biểu cảm.