Tài liệu tác giả tác phẩm Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây Ngữ văn lớp 10 Chân trời sáng tạo gồm đầy đủ những nét chính về văn bản như: tóm tắt, nội dung chính, bố cục, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, hoàn cảnh sáng tác, ra đời của tác phẩm, dàn ý từ đó giúp học sinh dễ dàng nắm được nội dung bài Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây lớp 10.
Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây - Ngữ văn lớp 10
I. Tác giả văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao – Mxây
- Tác giả dân gian.
- Theo Nguyễn Hữu Thấu dịch và chú thích trong “Sử thi Ê-đê”
II. Tìm hiểu tác phẩm Đăm Săn chiến thắng Mtao – Mxây
1. Thể loại: Sử thi
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Đoạn trích Chiến thắng Mtao - Mxay nằm ở phần giữa của sử thi Đăm Săn của dân tộc Ê-đê.
3. Phương thức biểu đạt : Tự sự
4. Người kể chuyện: Người kể chuyện ngôi thứ 3
5. Tóm tắt
“Chiến thắng Mtao-Mxay” kể về cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao-Mxay. Mtao Mxay lợi dụng lúc tù trưởng Đăm Săn đi vắng đã mang quân sang định cướp vợ Hơ Nhị và đánh phá buôn làng của của Đăm Săn. Cả hai lần Mtao Mxay mang quân sang xâm chiếm, Đăm Săn đều chiến thắng trở về và thu lại rất nhiều đất đai, nô lệ.
6. Bố cục
- Phần 1: Nguyên nhân cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxay
- Phần 2: Diễn biến cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và Mtao Mxay
- Phần 3: Đăm Săn cùng nô lệ trở về làng sau khi chiến thắng
7. Giá trị nội dung
- Ca ngợi dũng cảm, trọng danh dự, gắn bó với gia đình
- Phê phán tính cách tham lam, độc ác, hèn nhát
8. Giá trị nghệ thuật
- Nghệ thuật so sánh, ẩn dụ
- Nghệ thuật phóng đại
III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Đăm Săn chiến thắng Mtao – Mxây
1. Nguyên nhân của cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây
- Tù trưởng Mtao Mxây nổi tiếng giàu có, khôn ngoan, sắc sảo khắp vùng cao nguyên nhưng lại độc ác và hèn nhát .
- Tủ trưởng Đăm Săn là người dân tộc Ê-đê, là người dũng cảm, ngay thẳng, tài trí, và sức mạnh phi thường.
- Nhân cơ hội lúc Đăm Săn vắng nhà Mtao Mxây đến bắt Hơ- Nhị ( vợ Đăm Săn) về làm vợ mình và cướp phá ngôi làng .
- Đối với người Ê-đê sống dưới chế độ mẫu hệ thì việc bị kẻ thù cướp đi vợ có khác gì sự khiêu khích, là nỗi sỉ nhục to lớn đối với bản thân Đăm Săn và cả dân tộc.
=> Buộc Đăm Săn phải khiêu chiến với Mtao Mxây để đòi lại hạnh phúc cho bản thân và danh dự cho thị tộc.
2. Diễn biến cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và Mtao Mxây
a. Thái độ của hai tù trưởng trước khi trận đấu bắt đầu
- Đăm Săn là người khiêu chiến: “Ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đấy”, “ta sẽ lấy cái sàn hiên của nhà người ta bổ đôi”, “lấy cầu thang…ta chẻ ra kéo lửa”, “ta hun cái nhà của nhà ngươi”.
=> Thông minh, tự tin, bản lĩnh và có khí phách.
- Mtao Mxây là người bị động: “tay ta đang còn bận ôm vợ hai chúng ta”, “ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm”.
- Hai lần Mtao Mxây nhắc Đăm Săn không được đâm mình khi Mtao Mxây đi xuống.
=> Chọc tức, hèn nhát, lơm lớp lo sợ, do dự trước kẻ thù.
b. Hiệp đấu thứ nhất
- Đăm Săn
+ Thái độ quyết liệt, đường hoàng, tự tin
+ Một lần xốc tới vượt một đồi tranh, vượt một đồi lồ ô,
+ Chàng chạy vút qua phía Đông, vút qua phía Tây.
=> Tài năng, bản lĩnh, sức mạnh phi thường
- Mtao Mxây
+ Tần ngần, sợ sệt, những vẫn cố chọc tức đối phương
+ Múa khiên “kêu lạch cạch như quả mướp”.
+ Chạy bước thấp, bước cao nhưng khoe được học thần Rồng, là tướng quen đánh trăm trận, quen xéo nát thiên hạ.
=> Kém cỏi, khoác lác, hèn nhát
c. Hiệp đấu thứ hai
- Đăm Săn
+ Nhờ miếng trầu của vợ, Đăm săn múa khiên chàng múa trên cao gió như bão, múa dưới thấp gió như lốc, núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ, … đâm trúng kẻ thù nhưng không thủng.
=> Chi tiết miếng trầu là biểu hiện cho sự tương trợ và sức mạnh cộng đồng, tấm lòng thủy chung của vợ
=> Càng làm nổi bật sức mạnh phi thường của Đăm Săn.
- Mtao Mxây
+ Mtao Mxây cầu cứu Hơ Nhị quăng cho miếng trầu
+ Cái áo giáp che thân
+ Mtao Mxây đã dùng đầu óc nhanh nhẹn hèn hạ của mình để chờ đợi thời cơ đâm lén Đăm Săn nhưng không thành
+ Mtao Mxây " chỉ vừa trúng một cái chão cột trâu".
=> Càng cho thấy sự yếu kém, đểu cáng, mưu mô
d. Hiệp đấu thứ ba
- Đăm Săn
+ Đăm Săn múa dũng mãnh và đuổi theo Mtao Mxây
+ Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng không thủng được áo hắn.
+ Chàng phải cầu cứu thần linh
+ Cuối cùng cũng kết liễu kẻ thù chàng "đâm phập" vào kẻ thù
=> Hùng mạnh, kiên quyết, mang vẻ đẹp của người anh hùng
- Mtao Mxây
+ Yếu ớt chống cự lại những đòn hiểm từ Đăm Săn
+ Đã kiệt sức
=> Sau cùng vẫn bị chết dưới lưỡi khiên của công lí
=> Hèn hạ, bất lực, cuối cùng cũng bị trả giá
3. Đăm Săn cùng nô lệ trở vè làng sau khi chiến thắng
- Đăm Săn làm lễ khấn tạ thần linh
- Mở tiệc ăn mừng vô cùng lớn, kéo dài suốt mùa khô, tù trưởng các nơi tụ hội về chật ních người.
=> Một người có lòng tôn kính, biết ơn tổ tiên, giàu lòng nhân ái và có trái tim nhân hậu, yêu thương con người.
Kết luận
=> Đăm Săn là bức tượng đài vĩ đại về người anh hùng dân tộc hội tụ đầy đủ phẩm chất, nét đẹp của dân tộc Ê- đê Tây Nguyên với tinh thần và ý chí bất diệt và công lý
=> Mtao Mxây là đại diện cho những bất công ngang trái, tội ác cuối cùng cũng bị tiêu trừ.
IV. Đọc tác phẩm: Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây
Nhà Mtao Mxây đầu sàn hiên đẽo hình mặt trăng, đầu cầu thang đẽo hình chim ngói. Ngôi nhà của lão tù trưởng nhà giàu này trông quả thật là đẹp. Cầu thang rộng một lá chiếu, người nối đuôi nhau lên xuống mà khiêng một ché đuê vẫn không sợ chật.
Đăm Săn - Ơ diêng, ơ diêng, xuống đây! Ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đấy!
Mtao Mxây - Ta không xuống đâu, diêng ơi. Tay ta còn bận ôm vợ hai chúng ta ở trên nhà này cơ mà.
Đăm Săn - Xuống, diêng! Xuống, diêng! Ngươi không xuống ư? Ta sẽ lấy cái sàn hiên của nhà ngươi ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang của nhà người ta chẻ ra kéo lửa, ta hun cái nhà của nhà ngươi cho mà xem!
- Khoan, diêng, khoan! Để ta xuống. Ngươi không được đâm ta khi ta đang đi xuống đó, nghe!
Đăm Săn - Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ? Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là!
Mtao Mxây - Ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm.
Đăm Săn - Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi nhỉ? Ngươi xem, đến con trâu của nhà ngươi trong chuồng, ta cũng không thèm đâm nữa là!
Thế là Mtao Mxây phải đi ra. Bà con xem, khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần. Hắn đóng một cái khố sọc gấp bỏ múi, mặc một cái áo dày nút, đi từ trong nhà ra ngoài, dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo, giữa một đám đông mịt mù như trong sương sớm.
Đăm Săn - Ngươi múa trước đi, ơ diêng!
Mtao Mxây - Ngươi mới là người múa trước, ơ diêng! Ta như gà làng mới mọc cựa kliê, như gà rừng mới mọc cựa êchăm, chưa ai giẫm phải mà đã gãy mất cánh.
Đăm Săn - Ngươi cứ múa đi, ơ diêng!
Mtao Mxây rung khiên múa vậy. Khiến hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô. Hắn múa một mình. Đăm Săn không nhúc nhích.
Đăm Săn - Ngươi múa một mình, múa kêu lạch xạch như quả mướp khô. Miếng múa ấy, ngươi học ai vậy? Ngươi múa chơi đấy phải không, diêng?
Mtao Mxây - Ta học ai à? Có cậu, ta học cậu. Có bác, ta học bác. Có thần Rồng, ta học thần Rồng.
Đăm Săn - Thế ư? Ta thì đâu có cậu mà học cậu, đâu có bác mà học bác! Chỉ có hai ta đây, ngươi múa đi xem nào!
Mtao Mxây - Thế ngươi không biết ta đây là một tướng đã quen đi đánh thiên hạ, bắt tù binh, đã quen đi xéo nát đất đai thiên hạ hay sao?
Đăm Săn - Vậy thì ngươi hãy xem ta đây!
Đăm Săn rung khiêng múa. Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây. Còn Mtao Mxây thì bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông. Hắn vung dao chém phập một cái, nhưng chỉ vừa trúng một cái chão cột trâu.
Đăm Săn - Sao ngươi lại chém cái chão cột trâu? Còn khoeo chân ta, ngươi dành làm gì?
Đến lúc này, Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho hắn một miếng trầu. Nhưng Đăm Săn đã đớp được miếng trầu. Chàng nhai trầu, sức chàng tăng lên gấp bội.
Đăm Săn - Bớ diêng, bây giờ ngươi lại chạy, ta đuổi coi!
Thế là Đăm Săn lại múa. Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung. Cây giáo thần, cây giáo dính đầy những oan hồn của chàng nhằm đùi Mtao Mxây phóng tới, trúng nhưng không thủng. Chàng đâm vào người Mtao Mxây cũng không thủng.
Đến lúc này, Đăm Săn đã thấm mệt. Chàng vừa chạy vừa ngủ, mộng thấy ông Trời.
Đăm Săn - Ối chao, chết mất thôi, ông ơi! Cháu đâm mãi mà không thủng hắn!
Ông trời - Thế ư, cháu? Vậy thì cháu lấy một cái chày mòn ném vào vành tai hắn là được.
Đăm Săn bừng tỉnh, chộp ngay một cái chày mòn, ném trúng vành tai kẻ địch. Cái giáp của Mtao Mxây tức thì rơi loảng xoảng. Mtao Mxây tháo chạy. Hắn tránh quanh chuồng lợn, Đăm Săn phá tan chuồng lợn. Hắn tránh quanh chuồng trâu, Đăm Săn phá tan chuồng trâu. Cuối cùng, hắn ngã lăn quay ra đất.
Mtao Mxây - Ơ diêng, ơ diêng, để ta làm lễ cầu phúc cho diêng một trâu! Ta cho thêm diêng một voi.
Đăm Săn - Sao ngươi còn cúng trâu cầu phúc cho ta? Chẳng phải vợ ta ngươi đã cướp, đùi ta ngươi đã đâm rồi sao?
Nói rồi Đăm Săn đâm phập một cái, cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường.
Đăm Săn (nói với tôi tớ Mtao Mxây) - Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Các ngươi có đi với ta không?
Chàng gõ vào một nhà.
Dân trong nhà – Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?
Đăm Săn gõ vào ngạch, đập vào phên tất cả các nhà trong làng.
Dân làng - Không đi sao được! Nhưng bác ơi, xin bác chờ chúng tôi cho lợn ăn cái đã.
Đăm Săn lại gõ vào ngạch, đập vào phên mỗi nhà trong làng.
Đăm Săn - Ơ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không? Tù trưởng các ngươi đã chết, lúa các ngươi đã mục. Ai chăn ngựa hãy đi bắt ngựa! Ai giữ voi hãy đi bắt voi! Ai giữ trâu hãy lùa trâu về!
Dân làng - Không đi sao được! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cà hoang, người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa!
Đăm Săn - Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Chúng ta ra về nào!
Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến mối. Bà con xem, thế là Đăm Săn nay càng thêm giàu có, chiêng lắm la nhiều. Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước.
Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng.
Đăm Săn - Ơ các con, ơ các con, hãy đi lấy rượu, bắt trâu! Rượu năm ché, trâu dâng một con để cúng thần, cáo tổ tiên, cầu sức khoẻ cho ta mới đi đánh kẻ thù, bắt tù binh, xéo nát đất đai một tù trưởng nhà giàu về. Rượu bảy ché, trâu bảy con để dâng thần, cầu cho ta được bình yên vô sự, nạn khỏi tai qua, lớn lên như sông nước, cao lên như cây rừng, không còn ai bì kịp. Hỡi anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng, xin mời tất cả đến với ta! Chúng ta sẽ mở tiệc ăn mừng năm mới, chúng ta sẽ ăn lợn ăn trâu, đánh lên các chiêng cái trống ta, đánh lên các cồng hlong hoà nhịp cùng chũm choẹ xao sao cho kêu lên rộn rã, để voi đực voi cái ra vào sàn hiên không ngớt, dây cồng dây chiêng không lúc vào vắng bớt trên giá treo chiêng, các chuỗi thịt trâu thịt bò treo đen nhà, chậu thau, âu đồng nhiều không còn chỗ để.
Tôi tớ - Đánh chiêng nào, thưa ông?
Đăm Săn - Hãy đánh lên các chiêng có tiếng âm vang, những chiêng có tiếng đồng tiếng bạc! Từ gùi quý, hãy lấy ra các vòng nhạc rung lên! Hãy đánh lên tất cả cho ở dưới vỡ toác các cây đòn ngạch, cho ở trên gãy nát các cây xà ngang, cho tiếng chiêng vang vọng khắp đó đây, khiến voi, tê giác trong rừng quên không cho con bú, ếch nhái dưới gầm sàn, kì nhông ngoài bãi phải ngừng kêu, tất cả đều ngày đêm lặng thinh để nghe tiếng chiêng ăn đông uống vui như mừng mùa khô năm mới của ta vậy.
Thế là, bà con xem, nhà Đăm Săn đông nghịt khách, tôi tớ chật ních cả nhà ngoài. Các khách tù trưởng đều từ phương xa đến. Còn Đăm Săn, bà con xem, chàng nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong hoa. Chàng mở tiệc ăn uống linh đình, thịt lợn, thịt trâu ăn không ngớt, thịt lợn ăn đến cháy đen hết ống le, thịt dê ăn đến cháy đen hết ống lồ ô, máu bò máu trâu đọng đen khắp sàn hiên, dây cồng dây chiêng giăng như mạng nhện, chỉ vàng chỉ đỏ như hoa dăm piết. Cảnh đó, đời ông bác ông cậu xưa kia làm gì có!
Bà con xem, chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. Cả một vùng nhão ra như nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng. Ếch nhái dưới gầm nhà, kì nhông ngoài bãi thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm. Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu trông sao mà vui thế! Rõ ràng là tù trưởng Đăm Săn đang giàu lên, chiêng lắm la nhiều. Rõ ràng là Đăm Săn có chiêng đống voi bầy, có bè bạn như nêm như xếp. Làm sao mà có được một tù trưởng, đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa, đánh đâu đập tan đó, vây đâu phá nát đó như chàng?
Vì vậy, danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, đông tây đâu đâu cũng nghe danh tiếng Đăm Săn. Từ khắp mọi miền, người ta khiêng rượu khiêng lợn đến. Cả miền Ê-đê Ê-ga ca ngợi Đăm Săn là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước. Ngực quấn chéo một tấm mền chiến, mình khoác một tấm áo chiến, tai đeo nụ, sát bên mình nghênh ngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre, chàng Đăm Săn hiện ra là một tù trưởng mới giàu lên, đang tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa sấm dậy, chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn, chàng nằm ngửa thì gãy xà dọc: Đăm Săn vốn đã ngang tàng từ trong bụng mẹ.
Tiệc tùng linh đình, ăn uống đông vui kéo dài suốt cả mùa khô. Đến đây, rượu đã nhạt, ché đã phai, ai ở đâu về đấy, khách lần lượt ra về.
Xem thêm các bài tóm tắt tác giả, tác phẩm Ngữ văn lớp 10 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:
Tác giả - tác phẩm: Cuộc tu bổ lại các giống vật
Tác giả - tác phẩm: Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây
Tác giả - tác phẩm: Gặp Ka -ríp và Xi – la
Tác giả - tác phẩm: Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê
Tác giả - tác phẩm: Đăm Săn đi chinh phục nữ thần Mặt Trời