Tailieumoi.vn xin giới thiệu đến các quý thầy cô, các em học sinh đang trong quá trình ôn tập tài liệu Soạn văn lớp 11: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam mới nhất, tài liệu bao gồm 20 trang, trả lời đầy đủ các câu hỏi lý thuyết chuẩn bị bài trong sách giáo khoa Ngữ văn 11, giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo trong quá trình ôn tập, củng cố kiến thức và chuẩn bị cho kì thi  môn Văn sắp tới. Chúc các em học sinh ôn tập thật hiệu quả và đạt được kết quả như mong đợi.

Mời các quý thầy cô và các em học sinh cùng tham khảo và tải về chi tiết tài liệu dưới đây:

 Soạn bài Ôn tập văn học trung đại Việt Nam

1. Soạn bài: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam mẫu 1
1.1. NỘI DUNG
Câu 1 (trang 76 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
+ Biểu hiện của nội dung yêu nước trong văn học từ XVIII đến hết XIX:
- Chiến đấu, hi sinh để bảo vệ đất nước, nỗi căm tức trước kẻ thù xâm lược.
- Đề ra những chủ trương, cải cách để xây dựng đất nước.
- Yêu mến cảnh sắc của quê hương đất nước.
- Yêu nước lấy thương dân, từ bi làm gốc.
- Lo nghĩ cho vận mệnh dân tộc dù đã sống cuộc sống ẩn dật.
- Đau đáu, trăn trở trước sự nhố nhăng, ô hợp, đánh mất đi những giá trị truyền
thống.
+ Phân tích biểu hiện:
- Chạy giặc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (Nguyễn Đình Chiểu):
→ Sự oán giận, căm thù kẻ xâm lược.
→ Tinh thần xả thân, chiến đấu hi sinh vì quê hương, đất nước.
- Xin lập khoa luật (Nguyễn Trường Tộ): tác giả đề ra những cải cách, thay đổi để
thiết lập một xã hội nghiêm minh, công bằng, chí công vô tư.
- Bài ca phong cảnh Hương Sơn (Chu Mạnh Trinh):
→ Tình yêu thiên nhiên.
→ Tư tưởng từ bi, nhân ái trong dựng nước, trị quốc.
- Câu cá mùa thu (Nguyễn Khuyến):
→ Tình yêu thiên nhiên.
→ Nỗi trăn trở, lo nghĩ cho vận mệnh dân tộc.
- Vịnh khoa thi Hương (Trần Tế Xương): tác giả thể hiện sự căm ghét, dị ứng trước
sự nhố nhăng của thời buổi đầu xã hội phong kiến thực dân đồng thời thể hiện sự
trăn trở, lo lắng trước tương lai của đất nước.
Câu 2 (trang 76 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
+ Nói văn học từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ
nghĩa vì: nhiều tác giả đề cập đến tư tưởng nhân đạo trong tác phẩm của mình, lấy
tư tưởng này làm tư tưởng biểu hiện trung tâm.
+ Biểu hiện của trào lưu nhân đạo chủ nghĩa: Đề cao truyền thống đạo lí, khẳng
định quyền sống của con người, khẳng định con người cá nhân.
+ Vấn đề cơ bản nhất của nội dung nhân đạo: Khẳng định quyền sống của con
người.
- Truyện Kiều (Nguyễn Du): Khắc họa số phận lưu lạc, đau đớn của Thúy Kiều, từ
đó lên tiếng đòi quyền sống cho những người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đòi
công bằng cho những số phận tài hoa bạc mệnh.
- Chinh phụ ngâm (bản diễn nôm của Đoàn Thị Điểm): bày tỏ khát khao hạnh phúc
của con người, đặc biệt là người phụ nữ, lên án chiến tranh phong kiến.
- Thơ Hồ Xuân Hương: bày tỏ khao khát hạnh phúc vẹn tròn của con người.
- Trích đoạn Truyện Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu): đòi lẽ công bằng cho
những người tốt, cho những người chính trực.
- Thương vợ (Trần Tế Xương): thể hiện mong muốn mang lại cho vợ, con một
cuộc sống.
- Khóc Dương Khuê (Nguyễn Khuyến): thể hiện tiếng lòng dành cho người bạn tri
kỉ, khẳng định tình cảm, lòng nhân giữa con người với con người.
Câu 3 (trang 77 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
Giá trị hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh:
+ Khắc họa bức tranh cuộc sống xa hoa, giàu có trong phủ Chúa.
+ Lật tẩy bản chất của cuộc sống xa hoa nơi đây.
+ Thái độ, quan điểm của tác giả: phê phán.
Câu 4 (trang 77 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
+ Giá trị nội dung thơ văn Nguyễn Đình Chiểu:
- Chủ nghĩa yêu nước: thương dân, nhân nghĩa.
- Nội dung giáo huấn: về lẽ ghét thương ở đời, về những phẩm chất đạo đức, đạo lí
sống.
+ Giá trị nghệ thuật thơ văn Nguyễn Đình Chiểu:
- Tác phẩm đậm màu sắc Nam Bộ (từ ngữ địa phương, hình ảnh gần gũi,…)
+ Cho đến Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, lần đầu tiên trong thơ văn xuất hiện hình
tượng người nông dân, còn là người nông dân nghĩa sĩ.
Hình tượng người nông dân nghĩa sĩ hiện lên cao cả, lớn lao, đẹp đẽ như những bậc
trượng phu, anh hùng hảo hán, là tượng đài bi tráng, bất tử về lòng yêu nước.
1.2. PHƯƠNG PHÁP
Câu 1 (trang 77 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
Bảng thống kê tác giả, tác phẩm:

Câu 2 (trang 77 SGK Ngữ văn 11 tập 1):
+ Một số tác phẩm có tên gắn với tên thể loại: Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Chiếu
cầu hiền, Bình Ngô đại cáo, Chiếu dời đô, Hịch tướng sĩ, Hoàng lê nhất thống chí,
Thượng kinh kí sự,…
+ Đặc điểm hình thức nghệ thuật thơ Đường luật: niêm luật chặt chẽ, đăng đối cân
xứng.
Tính chất đối trong thể thất ngôn bát cú:
- Đối âm - Luật bằng/trắc (luật của bài thơ dựa trên chữ thứ 2 của câu đầu tiên);
chữ thứ 2 và chữ thứ 6 của một câu phải có cùng thanh và đối thanh với chữ thứ 4.
- Đối ý: ý nghĩa, từ loại ở hai câu 3-4 và 5-6 phải đối nhau.
Tác dụng của phép đối: Tạo nên sự đăng đối, cân xửng, khuôn thước, chuẩn mực
cho thể thơ, tạo ra sự hài hòa về thanh điệu, ý nghĩa.
+ Đặc điểm của thể văn tế: gắn với phong tục tang lễ, bố cục bốn phần: Lung khởi
– Thích thực – Ai vãn – Kết.
Thể hiện trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc:
Phần 1 (từ đầu đến “tiếng vang như mõ”) – phần Lung khởi: Khái quát về cuộc đời
những người nghĩa sĩ Cần Giuộc.
Phần 2 (từ “Nhớ linh xưa” đến “tàu đồng súng nổ”) – phần Thích thực: Kể lại cuộc
đời, công đức của những người nghĩa sĩ.
Phần 3 (từ “Ôi!” đến “cơn bóng xế dật dờ trước ngõ”) – phần Ai vãn: Lời thương
tiếc trước sự ra đi của người đã khuất.
Phần 4 (đoạn còn lại) – phần Kết: Lòng biết ơn, sự khẳng định đối với những công
lao, phẩm tiết của những người nghĩa sĩ.
+ Đặc điểm của thể hát nói: là văn bản ngôn từ, phần lời của một bài hát nói, chứa
đựng những tình cảm tự do, phóng khoáng, tự do, linh hoạt trong hình thức biểu
hiện.
Thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng:
- Nội dung: nói về thái độ sống ngất ngưởng, đi ngược với thói thường ở đời,
không gì trói buộc được của Nguyễn Công Trứ.
- Nghệ thuật: hình thức tự do linh hoạt, câu thơ dài ngắn đan xen, nhịp thơ thay
đổi, vần không cố định.
Ý nghĩa
Bài ôn tập hệ thống lại những kiến thức cơ bản về văn học Việt Nam trung đại đã
học trong chương trình Ngữ văn lớp 11, rèn luyện, bồi dưỡng năng lực đọc – hiểu
văn bản văn học, phân tích văn bản theo các cấp độ cho học sinh.
2. Soạn bài: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam mẫu 2
2.1. Kiến thức cơ bản
2.1.1. Chủ nghĩa yêu nước của văn học trung đại giai đoạn này có những điểm
cũ và điểm mới gì?
 Cảm hứng yêu nước là cảm hứng xuyên suốt văn học trung đại Việt Nam nó
vẫn còn những điểm cũ như:
o Lòng căm thù giặc sâu sắc cùng bọn bè lũ tay sai: Văn tế nghĩa sĩ Cần
giuộc, chạy giặc của Nguyễn Đình Chiểu.
o Sự hi sinh mất mát trong chiến tranh (văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc).
o Ca ngợi thiên nhiên đất nước (câu cá mùa thu, bài ca phong cảnh
hương sơn).
 Điểm mới:
o Đề cao vai trò của người tri thức: Chiếu cầu hiền.
o Đề cao vai trò của pháp luật trong việc xây dựng một đất nước ổn
định lâu dài: Xin lập khoa luật.
o Tìm hướng đi cho cuộc đời bế tắc: Bài ca ngắn đi trên bãi cát.
2.1.2. Văn học đầu thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu chủ
nghĩa nhân đạo.
 Nội dung: Các sáng tác giai đoạn này chủ yếu là văn học chữ Nôm, nội dung
đều nhằm hướng đến tố cáo phê phán xã hội đen tối cùng những quyền sống
của con người. Các tác giả bắt đầu nhận thức được quyền sống của con
người mong con người có thể có được quyền sống của mình.
 Biểu hiện:
o Đề cao truyền thống đạo lí.
o Khẳng định quyền sống của mỗi con người.
o Khẳng định cái tôi, con người cá nhân.
 Biểu hiện qua các tác phẩm tiêu biểu như:
o Truyện Kiều để cao quyền được sống của con người mà cụ thể ở đây
là con người tài hoa bạc mệnh Thúy Kiều.
o Chinh phụ ngâm: Quyền được sống được hạnh phúc của con người
mà cụ thể là những nàng thiếu nữ trong thời kì chiến tranh.
o Thơ Hồ Xuân Hương: Đòi quyền bình đẳng nam nữ, ca ngợi những
nét đẹp của người phụ nữ cũng như quyền được hạnh phúc của họ.
o Lục Vân Tiên: Con người đạo đức, ca ngợi những truyền thống đạo
đức quý báu.
o Bài ca ngất ngưởng: Cái tôi cá nhân mạnh mẽ ngông nghênh.
o Thơ tú Xương: Khẳng định mình.
2.1.3. Nội dung và nghệ thuật trong vào phủ chúa Trịnh.
Vào phủ chúa trịnh đã vén bức màn lịch sử xa xưa vô cùng đen tối để cho chúng ta
thấy được những thú vui, khung cảnh nguy nga tráng lệ của nơi phủ chúa. Chúa
Trịnh không gọi là vua mà tự xưng là chúa → sự phê phán đua đòi tự cho mình cao
nhất. Biết bao nhiêu cảnh đẹp, cây cao hoa thơm, cột lim chán vàng chén ngọc là
bấy nhiêu nỗi vất vả khổ cực của người dân. Nhà văn tả đấy nhưng cũng như đang
cười mỉa mai chua chát phủ Chúa.
2.1.4. Giá trị thơ văn nguyễn Đình Chiểu.
 Chất bi: Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu luôn gợi nhắc những vất vả trong cuộc
sống của nhân dân, những đau thương mất mát của nhân dân khi có giặc đến
xâm lược.
 Chất tráng: Đó là sự hi sinh cao cả, thà chết vinh còn hơn sống nhục của
những người nông dân, người anh hùng.
2.2. Phương pháp
2.2.1. Vào phủ chúa Trịnh - Lê Hữu Trác
- Nội dung: Nơi phủ chúa ăn chơi xa đọa, thế tử vì thế mà mắc bệnh.
- Nghệ thuật: Miêu tả sắc nét, tả cảnh đặc sắc, lựa chọn chi tiết sinh động.
2.2.2. Tự tình 2 - Hồ Xuân Hương
- Nội dung: Nỗi cô đơn của người vợ lẽ trước cảnh khuya.
- Nghệ thuật: Thể thơ thất ngôn bát cú đường luật, điệp từ, đảo trật tự cú pháp.
2.2.3. Câu cá mùa thu - Nguyễn Khuyến
- Nội dung: Bức tranh thiên nhiên mùa thu đẹp nhưng buồn và bức tranh tâm trạng
nhà thơ.
- Nghệ thuật: Thể thơ thất ngôn bát cú đường luật, tính từ chỉ màu sắc, động từ nhẹ
mang sức diễn đạt cao.
2.2.4. Thương Vợ - Trần Tế Xương
- Nội dung: Ca ngợi người vợ, thương vợ đồng thời cười chính bản thân mình vô
dụng.
- Nghệ thuật: Trào phúng mỉa mai, từ láy, số đếm cụ thể àgánh nặng của người vợ.
2.2.5. Bài ca ngất ngưởng - Nguyễn Công Trứ
- Nôi dung: Kể về cuộc đời làm quan sau đó về hưu của nhà thơ lúc nào cũng ngất
ngưởng.
- Nghệ thuật: Sử dụng nhiều từ hán việt, thể thơ hát nói phóng khoáng.
2.2.6. Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Cao Bá Quát
- Nội dung: Kể về sự bế tắc trong các khoa thi cử.
- Nghệ thuật: Diệp từ, ẩn dụ.
2.2.7. Lẽ ghét thương - Nguyễn Đình Chiểu
- Nội dung: Nói về lẽ ghét thương ở trên đời của ông quán nọ.
- Nghệ thuật: Liệt kê các tên ông vua xấu tốt nhà Trung Quốc, thể thơ lục bát.
2.2.8. Văn tế nghĩa sĩ Cần giuộc - Nguyễn Đình Chiểu
- Nội dung: Nói về cuộc đấu tranh đầy gian khổ hi sinh mất mát của nghĩa sĩ Cần
Giuộc.
- Nghệ thuật: Khắc họa hình tượng nghĩa sĩ.
2.2.9. Chiếu cầu hiền - Ngô Thì Nhậm
- Nội dung: Kể về việc vua Quang Trung lên ngôi và mong người hiền tài ra giúp
nước.
- Nghệ thuật: Bài chiếu lập luận logic sắc bén, sức thuyết phục cao.
2.3. Một số đặc điểm về hình thức của văn học trung đại.
2.3.1. Tư duy nghệ thuật
- Tính quy phạm thể hiện trong thể thơ thất ngôn bát cú đường luật của một số bài
thơ trung đại.
- Tính phá vỡ quy phạm như bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ, bài ca
ngắn đi trên bãi cát.
2.3.2. Quan niệm thẩm mỹ
Hướng đến cái đẹp trong quá khứ, thiên về cái cao cả, tao nhã, sử dụng những điển
cố điển tích.
2.3.3. Bút pháp nghệ thuật: Thiên về ước lệ tượng trưng.
2.3.4. Thể loại: Phong phú: Chiếu, biểu, tấu, sớ, hịch, thơ tứ tuyệt, thơ ngũ ngôn.
Các tài liệu liên quan:
 Soạn bài lớp 11: Bài ca ngất ngưởng
 Soạn bài lớp 11: Thương vợ
 Soạn văn 11 bài: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam
c3.1. Nội dung.
Câu 1.
Những biểu hiện của nội dung yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam từ thế
kỷ X đến hết thế kỷ XIX:
+ Yêu nước gắn với lí tưởng trung quân ái quốc.
+ Tự hào về truyền thống của dân tộc.
+ Yêu con người, yêu ngôn ngữ dân tộc.
+ Căm thù giặc, quyết tâm đánh giặc cứu nước
+ Khát khao tự do, tình yêu, hạnh phúc, cảm thông với người phụ nữ.
Biểu hiện mới:
- Ý thức về vai trò của người trí trức đối với đất nước (Chiếu cầu hiền- Ngô Thì Nhậm).
- Tư tưởng canh tân đất nước (Xin lập khoa luật- Nguyễn Tường Tộ).
- Tìm hướng đi cho cuộc đời trong hoàn cảnh bế tắc (Bài ca ngắn đi trên bãi cátCao Bá Quát).
- Cảm hứng bi tráng gắn với hoàn cảnh lịch sử (Văn tế nghĩa sĩ Cần GiuộcNguyễn Đình Chiểu) …
Câu 2.
Văn học từ đầu thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ
nghĩa. Các tác phẩm văn học giai đoạn này đều tập trung vào vấn đề con người,
nhận thức con người, nhất là con người trần thế, ý thức cá nhân đậm nét hơn
(quyền sống cá nhân, hạnh phúc cá nhân, tài năng cá nhân…) đề cao con người và
đấu tranh với mọi thế lực đen tối.
Văn học giai đoạn này đã xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa.
- Những biểu hiện phong phú, đa dạng của nội dung nhân đạo trong giai đoạn văn
học này:
+ Thương cảm trước bi kịch và đồng cảm với khát vọng của con người. Khẳng
định quyền sống của con người.
+ Khẳng định và đề cao tài năng, nhân phẩm.
+ Lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người.
+ Đề cao truyền thống đạo lí, nhân nghĩa của dân tộc.
+ Khẳng định con người cá nhân.
- Vần đề cơ bản nhất của nội dung nhân đạo trong văn học từ thế kỉ XVIII đền hết
thế kỉ XIX chính là khẳng định con người cá nhân. Cụ thể:
+ Truyện Kiều- Nguyễn Du: Đề cao vai trò của tình yêu. Đó là biểu hiện cao nhất
của sự đề cao con người ca nhân. Tình yêu ko chỉ đem lại cho con người vẻ đẹp
cuộc sống, qua tác phẩm
+ Chinh phụ ngâm - Đoàn Thị Điểm: con người cá nhân gắn liền với nỗi lo sợ tuổi
trẻ chóng phai tàn do chiến tranh.
+ Thơ Hồ Xuân Hương: Đó là con người cá nhân bản năng, khao khát sống, khao
khát hạnh phúc, tìm kiếm tình yêu đích thực, dám nói lên một cách thẳng thắn
những ước muốn
+ Truyện Lục Vân Tiên - Nguyễn Đình Chiểu: Con người cá nhân nghĩa hiệp và
hành động theo ngững chuẩn mực đạo đức Nho giáo.
+ Bài ca ngất ngưởng – Nguyễn Công Trứ: Con người ý thức về tài năng cá nhân,
bản lĩnh cá nhân, sở thích cá nhân tự do phóng túng.
+ Thương vợ - Trần Tú Xương: Hình ảnh người vợ tận tảo, sớm hôm, cực nhọc
luôn lo cho gia đình, giàu đức hi sinh vì chồng, vì con.
+ Khóc Dương Khuê - Nguyễn Khuyến: Tình bạn cá nhân rất đời thường, rất thắm
thiết giữa hai người bạn.
Câu 3.
Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự- Lê Hữu Trác) tái hiện một bức
tranh chân thực về cuộc sống xa hoa nhưng ngột ngạt, yếm khí nơi phủ chúa. Sự
lộng quyền của nhà chúa với quyền uy tối thượng và nếp sống hưởng thụ cực kỳ xa
hoa của chúa Trịnh cùng gia đình. Đó cũng chính là hình ảnh suy yếu mục ruỗng
của tập đoàn phong kiến Lê – Trịnh những năm cuối TK XVIII.
Thế nhưng cuộc sống của con người lại chẳng có tinh thần, ý chí nghị lực trống
rỗng, ốm yếu, thiếu hẳn sinh khí - nguyên nhân căn bệnh của chúa nhỏ.
Câu 4.
a) Giá trị nội dung và nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu
- Nội dung:
+ Đề cao lí tưởng đạo đức nhân nghĩa của đạo Nho cũng như thấm đậm ý nghĩa
của tình thần dân tộc.
+ Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu cũng đề cao lòng yêu nước, thương dân, ca
ngợi những con người luôn vì dân vì nước, bất khuất, anh dũng , kiên cường.
- Nghệ thuật:
Nghệ thuật thơ văn mang đậm nét văn chương trữ tình đạo đức (chứa đựng nhiều
cảm xúc, suy ngẫm) và dấu ấn của người dân Nam Bộ.
b) Trong “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” lần đầu tiên trong văn học có một tượng đài
bi tráng và bất tử về người nông dân bởi hai yếu tố:
- Yếu tố bi (đau thương): gợi lên từ đời sống vất vả, lam lũ; nỗi đau thương mất
mát và tiếng khóc xót đau của những người còn sống.
- Yếu tố tráng: lòng căm thù giặc, hành động quả cảm, sự ngợi ca công đức của
ngững người nghĩa binh đã hi sinh. Tiếng khóc trong tác phẩm là tiếng khóc đau
thương nhưng lớn lao, cao cả.
3.2. Phương pháp
Câu 1:

Câu 2:
a. Tư duy nghệ thuật:
- Tính quy phạm và việc phá vỡ tính quy phạm trong bài “Câu cá mùa thu ”của
Nguyễn Khuyến
+ Tính quy phạm: Thể loại: thất ngôn bát cú, hình ảnh ước lệ
+ Phá vỡ tình quy phạm: cảnh thu mang những nét riêng của mùa thu đồng bằng
Bắc Bộ, cách sử dụng vần điệu, vần eo gợi không gian ngoại cảnh và tâm cảnh như
tĩnh lặng thu hẹp dần. Ngôn ngữ bài thơ viết bằng chữ Nôm.
b. Quan niệm thẩm mĩ:
Hướng về những cái đẹp trong quá khứ, thiên về cái cao cả, tao nhã, ưa sử dụng
những điển cố, điển tích những thi liệu Hán học
- “Truyện Lục Vân Tiên”: sử dụng những điển tích liên quan đến các ông vua tàn
ác, không chăm lo được cuộc sống của nhân dân: Kiệt Trụ mê dâm, U Lệ đa đoan,
đời Ngũ Bá…
- “Bài ca ngất ngưởng”: phơi phới ngon đông phong, phường Hàn Phú… nhằm nói
lên cái thú tiêu dao của một người nằm ngoài vòng danh lợi, khẳng định lối sống
ngất ngưởng của mình, đặt mình với những bậc tiền bối ngày xưa…
- “Bài ca ngắn đi trên bãi cát”: ông tiên ngủ kĩ, danh lợi… là những điển tích, điển
cố, những thi liệu Hán được Cao Bá Quát dùng để bộc lộ sự chán ghét của người
trí thức đối với con đường danh lợi tầm thường đồng thời thể hiện khao khát thay
đổi cuộc sống.
c. Bút pháp nghệ thuật: Thiên về ước lệ tượng trưng
“Bài ca ngắn đi trên bãi cát”: bãi cát là hình ảnh tượng trưng cho con đường danh
lợi nhọc nhằn, gian khổ. Những người tất tả đi trên bãi cát là những người ham
công danh, sẵn sàng vì công danh mà chạy ngược, chạy xuôi
Con đường cùng: tượng trưng cho con đường công danh thi cử, con đường vô
nghĩa, và con đường bế tắc của xã hội trong hoàn cảnh Cao Bá Quát viết bài thơ
này.
d. Thể loại
- Thường sử dụng các thể loại có kết cấu định hình và tính ổn định cao: biểu,
chiếu, tấu, sớ, cáo hịch, …thơ tứ tuyệt, ngũ ngôn, thất ngôn…
- Chiếu cầu hiền, Cáo bình Ngô, Hịch tướng sĩ, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc…
- Đặc điểm về hình thức của thơ Đường luật:
* Về ngắt nhịp:
Thơ thất ngôn bát cú Đường luật ngắt nhịp theo kiểu phối hợp chẵn – lẽ: 4/3
* Về phối thanh:
Xét ở 2 khía cạnh: luật và niêm.
* Về luật:
Có hai loại:
+ Thơ thất ngôn bát cú Đường luật làm theo luật bằng, vần bằng: là bài thơ được
bắt đầu bằng tiếng thứ 2 của câu 1 mang thanh B, và vần B ở cuối các câu: 1, 2, 4,
6, 8.
+ Thơ thất ngôn bát cú Đường luật làm theo luật trắc, vần bằng: là bài thơ được bắt
đầu bằng tiếng thứ 2 của câu 1 mang thanh T, và vần B ở cuối các câu 1, 2, 4, 6, 8.
+ Trong một câu thơ, các tiếng 2,4,6 phải ngược thanh nhau; còn các tiếng 1, 3, 5,
7 có thể linh hoạt về luật B-T.
- Về niêm: Là sự liên kết về âm luật của hai câu thơ Đường luật:
+ Hai câu thơ là niêm nhau: khi tiếng thứ hai của 2 câu thơ cùng theo một luật (B
hay T).
+ Trong thơ thất ngôn bát cú Đường luật, các cặp sau đây niêm với nhau: 1-8, 2-3,
4-5, 6-7, 8-1 (không niêm theo đúng luật gọi là thất niêm).
- Bố cục:
+ Hai câu đề: Câu 1: Mở bài gọi là phá đề
Câu 2: vào bài gọi là thừa đề
+ Hai câu thực: Câu 3 và 4 đối nhau, dùng để giải thích đề
+ Hai câu luận: Câu 5 và 6 đối nhau, bàn luận về đề.
+ Hai câu kết: Câu 7 và 8 tóm tắt ý cả bài.
- Đặc điểm của văn tế: Gồm 4 phần: Lung khởi, thích thực, ai vãn và phần kết….
+ Thể văn: thể phú đường luật có vần, có đối…
- Đặc điểm của thể hát nói: Lời của bài hát nói có 11 câu, chia làm 3 khổ:
+ Khổ đầu: 4 câu, vần cuối các câu lần lượt là: T-B-B-T
+ Khổ giữa: 4 câu, vần cuối các câu lần lượt là: T-B-B-T
+ Khổ cuối: 3 câu, vần cuối các câu làn lượt là: T-B-B
4. Soạn bài: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam mẫu 4
Câu 1 (trang 76 sgk ngữ văn 11 tập 1)
Bên cạnh nội dung yêu nước là chủ đề xuyên suốt các sáng tác trung đại giai đoạn
trước đó, ở giai đoạn văn học này (từ TK XVIII đến TK XIX) xuất hiện một vài
nội dung mới:
+ Chạy giặc, văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (Nguyễn Đình Chiểu): âm hưởng hùng
tráng về thời kì bi thương của dân tộc nhưng cũng đầy tự hào.
+ Xin lập khoa luật (Nguyễn Trường Tộ): tư tưởng canh tân, đổi mới đất nước
+ Bài ca phong cảnh Hương Sơn (Chu Mạnh Trinh): ca ngợi vẻ đẹp của quê
hương, đất nước
+ Câu cá mùa thu (Nguyễn Khuyến) Nỗi lòng hướng về dân chúng,và tình yêu
nước thầm kín
+ Vịnh khoa thi Hương (Trần Tế Xương): tình cảnh mất nước và nỗi lòng
thương xót của tác giả
Câu 2 (trang 76 sgk ngữ văn 11 tập 1)
Văn học thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa vì:
- Lúc bấy giờ, xã hội phong kiến từng bước khủng khoảng, khởi nghĩa, chiến tranh
liên miên
- Chủ nghĩa nhân đạo lúc này trở thành một trào lưu, với hàng loạt tác phẩm tên
tuổi: Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm… gắn liền với các tác giả
Nguyễn Du, Đoàn Thị Điểm, Hồ Xuân Hương…
- Nội dung thể hiện của chủ nghĩa nhân đạo:
+ Các tác giả hướng tới giá trị cao đẹp của con người
+ Sự cảm thương cho những kiếp người nhỏ bé, đặc biệt là người phụ nữ
+ Khẳng định đề cao nhân phẩm, truyền thống đạo lý, nhân nghĩa của con người
- Vấn đề cơ bản nhất của nội dung nhân đạo trong văn học từ thế kỉ XVIII đến kết
XIX là:
+ Hướng tới quyền sống của con người
+ Ý thức về cá nhân mạnh mẽ hơn: tài năng, quyền sống, hạnh phúc cá nhân…
Nội dung cơ bản: “Đề cao vẻ đẹp và tài năng của con người (Truyện Kiều), khao
khát hạnh phúc lứa đôi ( Chinh phụ ngâm – Đoàn Thị Điểm)
Câu 3 (trang 77 sgk ngữ văn 11 tập 1)
Giá trị phản ánh: tái hiện chân thực cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa, khắc họa trên
hai phương diện
+ Cuộc sống xa xỉ, quyền uy tột bậc (từ nơi ở đến tiện nghi, kẻ hầu người hạ…)
+ Nhưng cuộc sống Trịnh phủ thiếu sinh khí, chỉ có sự u ám dẫn tới sự ốm yếu
của thái tử Cán
- Phê phán hiện thực: tác giả ngầm phê phán sự xa hoa, lộng quyền của nhà chúa
kèm theo cuộc sống thiếu sinh thế, tăm tối của con người. Đó chính là bức tranh xã
hội đương thời cuối thế kỉ XVIII
Câu 4 (trang 76 skg ngữ văn 11 tập 1)
- Giá trị nội dung:
+ Đề cao đạo lý nhân nghĩa( Lục Vân Tiên) và nội dung yêu nước ( Chạy Tây,
Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc)
- Giá trị nghệ thuật: Tính chất đạo đức - trữ tình, màu sắc Nam Bộ qua từ ngữ,
hình ảnh nghệ thuật
+ Nguyễn Đình Chiểu là người đầu tiên đưa hình tượng hoàn chỉnh về người
anh hùng nông dân nghĩa sĩ vào thơ văn
+ Hình tượng hoàn chỉnh về người nông dân nghĩa sĩ ( Văn tế nghĩa sĩ Cần
Giuộc người nông dân mang vẻ đẹp bi tráng)