- Châu Á có 2 khu vực địa hình chính:

+ Khu vực núi, cao nguyên và sơn nguyên.

+ Khu vực đồng bằng.

- Khu vực phân bố khoáng sản chính ở châu Á:

+ Dầu mỏ: Tây Á, Đông Nam Á.

+ Than: CN. Trung Xi-bia và khu vực Đông Á.

+ Sắt: Đông Á và Nam Á.

- Ý nghĩa của đặc điểm địa hình, khoáng sản đối với việc sử dụng và bảo vệ tự nhiên:

+ Địa hình núi, cao nguyên, sơn nguyên với ¾ diện tích lãnh thổ thuận lợi phát triển chăn nuôi du mục, trồng cây đặc sản; nhưng khai thác cần chú ý chống xói mòn, sạt lở đất,...

+ Đồng bằng thuận lợi cho sản xuất và định cư.

+ Tài nguyên khoáng sản phong phú có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của nhiều quốc gia trong châu lục; nhưng trong quá trình khai thác khoáng sản cần chú ý bảo vệ, sử dụng tiết kiệm hiệu quả, hạn chế tối đa ô nhiễm môi trường.

Giải Địa lí 7 trang 113

Câu hỏi trang 113 Địa Lí 7: Dựa vào hình 5.2 và  thông tin trong bài, em hãy:

- Kể tên các đới và kiểu khí hậu ở châu Á .

- Cho biết khí hậu châu Á phân bố như thế nào? Kiểu khí hậu nào là phổ biến nhất?

Phương pháp giải:

Quan sát hình 5.2 và đọc thông tin mục b (Khí hậu).

Trả lời:

- Khí hậu châu Á phân hóa đa dạng thành nhiều đới. Mỗi đới khí hậu gồm nhiều kiểu, có sự khác biệt lớn về nhiệt độ, gió, lượng mưa.

- Phổ biến là kiểu khí hậu gió mùa và khí hậu lục địa.

Giải Địa lí 7 trang 114

Câu hỏi trang 114 Địa Lí 7: Dựa vào hình 5.1 và thông tin trong bài em hãy:

- Kể tên một số sông và hồ lớn ở châu Á

- Trình bày đặc điểm sông ngòi châu Á.

- Nêu ý nghĩa của sông, hồ đối với việc sử dụng và bảo vệ tự nhiên.

Phương pháp giải:

Quan sát hình 5.1 và đọc thông tin trong mục c (Sông ngòi và hồ).

Trả lời:

- Một số sông và hồ lớn ở châu Á:

+ Sông lớn: Ô-bi, Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Công, Ấn, Hằng,...

+ Hồ lớn: Ca-xpi, Bai-can, A-ran, Ban-khat,...

- Đặc điểm sông ngòi châu Á:

+ Nhiều hệ thống sông lớn bậc nhất thế giới nhưng phân bố không đều.

Các khu vực mưa nhiều (Đông Á, Đông Nam Á, Nam Á): sông có lượng nước lớn, mùa lũ tương ứng mùa mưa, mùa cạn tương ứng mùa khô.

Các khu vực khô hạn (Tây Nam Á, Trung Á): mạng lưới sông thưa thớt, nhiều nơi trong nội địa không có dòng chảy.

+ Sông ngòi tạo điều kiện phát triển thủy điện, du lịch, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, giao thông đường thủy…

+ Vào mùa mưa thường có lũ, gây nhiều thiệt hại lớn.

- Ý nghĩa của sông, hồ đối với việc bảo vệ tự nhiên:

+ Sông cung cấp nước cho cây sinh trưởng và phát triển;

+ Hồ giúp điều hòa không khí, tạo phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp và là nơi cư trú của nhiều loài sinh vật.

Giải Địa lí 7 trang 115

Câu hỏi trang 115 Địa Lí 7: Dựa vào hình 5.1, hình 5.2 và thông tin trong bài, em hãy:

- Trình bày sự phân hóa của các đới thiên nhiên châu Á

- Cho biết việc khai thác và sử dụng các đới thiên nhiên cần chú ý vấn đề gì để bảo vệ môi trường.

Phương pháp giải:

Dựa vào hình 5.1 hình 5.2 và thông tin trong mục d (Các đới thiên nhiên).

Trả lời:

- Sự phân hóa các đới thiên nhiên châu Á (3 đới thiên nhiên):

Đới lạnh:

+ Phân bố: phía bắc châu lục.

+ Thời tiết khắc nghiệt và có gió mạnh.

+ Thực vật: phổ biến hoang mạc cực, đồng rêu và đồng rêu rừng.

+ Động vật: các loài chịu lạnh, mùa hạ các loài chim di cư từ phương Nam lên.

Đới ôn hòa:

+ Chiếm diện tích lớn nhất.

+ Khí hậu: càng vào sâu trong nội địa càng khô hạn.

+ Thực vật: phân hóa từ rừng lá kim sang rừng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên.

Đới nóng

+ Chủ yếu có khí hậu gió mùa, xích đạo.

+ Thực vật điển hình: rừng nhiệt đới; những nơi khuất gió hoặc khô hạn có rừng thưa, xavan, cây bụi và hoang mạc.

- Việc khai thác và sử dụng các đới thiên nhiên cần chú ý vấn đề bảo vệ và phục hồi rừng nhằm bảo vệ môi trường.

Luyện tập - Vận dụng

Giải Địa lí 7 trang 116

Luyện tập 1 trang 116 Địa Lí 7: Cho bảng số liệu sau:

a. Xác định vị trí của hai trạm khí tượng E Ri-at (Riyagh) và Y-an-gun (Yangon) trên hình 5.2.

b. Nhận xét đặc điểm nhiệt độ và lượng mưa ở hai trạm khí tượng.

Phương pháp giải:

- Quan sát hình 5.2 để xác định vị trí hai trạm khí tượng E Ri-at (Riyagh) và Y-an-gun (Yangon).

- Dựa vào bảng số liệu để nhận xét nhiệt độ (nhiệt độ tháng cao nhất, nhiệt độ tháng thấp nhất, biên độ nhiệt năm) và lượng mưa (tổng lượng mưa năm, các tháng mưa nhiều, các tháng mưa ít) ở hai trạm khí tượng.

Trả lời:

a. Vị trí của hai trạm khí tượng E Ri-at (Riyagh) và Y-an-gun (Yangon)

- Trạm khí tượng E Ri-at nằm ở khu vực Tây Á, thuộc đới khí hậu nhiệt đới khô.

- Trạm khí tượng Y-an-gun nằm ở khu vực Đông Nam á, thuộc đới khí hậu nhiệt đới gió mùa.

b. Nhận xét đặc điểm nhiệt độ và lượng mưa hai trạm khí tượng

- Trạm khí tượng E Ri-at:

Nhiệt độ:

+ Nhiệt độ tháng cao nhất đạt 33,5oC (tháng 7, 8).

+ Nhiệt độ tháng thấp nhất 14,2oC (tháng 1).

=> Biên độ nhiệt năm lớn (19,3oC).

Lượng mưa:

+ Tổng lượng mưa trong năm rất thấp, chỉ đạt 97 mm.

+ Các tháng có mưa: tháng 11 - 5 (nhưng không tháng nào lượng mưa vượt quá 20 mm).

+ Các tháng gần như không có mưa: tháng 6 - 10.

- Trạm khí tượng Y-an-gun:

Nhiệt độ:

+ Nhiệt độ tháng cao nhất đạt 30,4oC (tháng 4).

+ Nhiệt độ tháng thấp nhất 25,1oC (tháng 1).

=> Biên độ nhiệt năm nhỏ (5,3oC).

Lượng mưa:

+ Tổng lượng mưa trong năm rất lớn, đạt 3039 mm.

+ Các tháng mưa nhiều: tháng 4 -9.

+ Các tháng mưa ít: tháng 10 - 3.

=> Sự phân chia thành 2 mùa mưa và khô rất rõ rệt.

Vận dụng 2 trang 116 Địa Lí 7: Em hãy lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu và viết một đoạn văn ngắn mô tả về đặc điểm một đồng bằng hoặc một cao nguyên ở châu Á.

Nhiệm vụ 2: Em hãy đóng vai hướng dẫn viên du lịch, giới thiệu về một con sông, hồ lớn hoặc đới thiên nhiên ở châu Á.

Phương pháp giải:

Dựa vào hiểu biết của bản thân và tìm hiểu thông tin trên Internet.

Trả lời:

Nhiệm vụ 1:

Cao nguyên Tây Tạng là cao nguyên cao nhất thế giới với độ cao trung bình 4 200 m. Phần lớn dãy Himalaya nằm trong địa phận Tây Tạng. Gió mùa từ Ấn Độ Dương gây ra một số ảnh hưởng ở phía đông Tây Tạng. Phía bắc Tây Tạng có nhiệt độ cao trong mùa hè và lạnh khủng khiếp về mùa đông.

Có những dãy núi tuyết vĩnh cửu cao 5 000 - 7 000 m 

Nhiệm vụ 2:

Đóng vai hướng dẫn viên du lịch, giới thiệu về sông I-ê-nit-xây:

Sông I-ê-nit-xây có diện tích lưu vực 2 580 000 km2 với chiều dài 4 102 km, là con sông chảy ở khu vực ôn đới lạnh, mùa đông nước đóng băng, mùa xuân đến băng tan.

I-ê-nit-xây chảy từ Nam lên Bắc, nên băng tan ở thượng lưu trước, nước lũ dồn xuống hạ lưu, vì băng ở hạ lưu chưa tan nên đã chắn dòng nước lại, tràn lênh láng ra hai bờ gây lụt lớn; có năm nước sông tràn ra mỗi bên bờ tới 150 km, sang mùa hạ nước rút, mùa thu nước cạn,...

Lý thuyết Địa lí 7 Bài 5: Thiên nhiên châu Á

1. Vị trí địa lý, hình dạng và kích thước của châu Á

Lược đồ tự nhiên châu Á

- Về vị trí, phần đất liền châu Á kéo dài từ vùng cận cực Bắc đến xích đạo, một số đảo và quần đảo kéo đến vĩ tuyến 100N.

- Tiếp giáp:

+ Phía Tây giáp với châu Âu

+ Phía Tây Nam giáp với châu Phi qua eo đất Xuy-ê

+ Ba mặt còn lại tiếp giáp với biển và đại dương: phía Bắc giáp với Bắc Băng Dương, phía Đông giáp với Thái Bình Dương, phía Nam giáp với Ấn Độ Dương.

- Về kích thước: Châu Á là châu lục rộng lớn nhất thế giới. Lãnh thổ diện tích đất liền 41,5tr Km2, diện tích cả các đảo phụ thuộc là 44,4tr Km2.

- Về hình dạng, lãnh thổ châu Á có dạng khối rộng lớn. Bờ biển bị chia cắt mạnh, có nhiều bán dảo, vịnh biển…

2. Đặc điểm tự nhiên châu Á

a. Địa hình, khoáng sản

- Địa hình:

+ Đồi núi, cao nguyên, sơn nguyên chiếm đa số và nhiều đồng rộng lớn.

+ Núi chạy theo hai hướng chính: Đông-Tây hoặc gần Đông - Tây, Bắc-Nam hoặc gần Bắc-Nam, có nhiều đồng bằng nằm xen kẻ với nhau làm địa hình bị chia cắt phức tạp.

+ Phân bố địa hình: núi tập trung ở vùng trung tâm và vùng Tây Nam Á. Đồng bằng nằm ở ven biển.

- Khoáng sản: đa dạng và phong phú, quan trọng nhất là: dầu mỏ, khí đốt, than, sắt, crôm và nhiều kim loại màu

b. Khí hậu

- Các kiểu khí hậu gió mùa phân bố chủ yếu ở Đông Á, Nam Á và Đông Nam Á, một năm có hai mùa rõ rệt

+ Mùa Đông: lạnh, khô

+ Mùa Hạ: nóng ẩm, mưa nhiều

+ Đông Nam Á và Nam Á là hai khu vực có mưa nhiều nhất thế giới

- Các kiểu khí hậu lục địa phân bố chủ yếu ở vùng nội địa và Tây Nam Á tạo ra cảnh quan hoang mạc và nửa hoang mạc

+ Mùa đông khô và lạnh

+  Mùa hè khô và nóng - lượng mưa ít (trung bình chỉ đạt 300 mm/năm)

c. Sông ngòi và hồ

- Sông ngòi:

+ Sông ngòi Châu Á khá phát triển, có nhiều hệ thống sông lớn.

+ Các sông phân bố không đều và có chế độ nước khá phức tạp.

+ Sông ở Bắc Á: mạng lưới sông ngòi dày đặc, các sông thường chảy theo hướng từ Nam lên Bắc. Mùa Đông đóng băng, mùa xuân băng tan nước sông lên nhanh thường gây lũ băng lớn.

+ Sông ở Đông Á-Nam Á và Đông Nam Á: mạng lưới sông ngòi dày đặc, có nhiều sông lớn (do mưa nhiều). Chế độ nước theo mùa, mùa Hạ sông nhiều nước

+ Sông ở Tây Nam Á và Trung Á:ít sông, nguồn cung cấp nước chủ yếu do băng tuyết tan, càng về hạ lưu lượng nước sông cảng giảm.

- Hồ:

+ Châu Á có khá nhiều hồ, trong đó có các hồ sâu và lớn nhất thế giới, như: hồ Bai-can, A-ran…

+ Những hồ lớn giúp điều hòa không khí, tạo phong cảnh thiên nhiên đẹp.

d. Các đới thiên nhiên

- Do đặc điểm địa hình và khí hậu nên châu Á có đới thiên nhiên đa dạng

+ Đới lạnh: ở phía Bắc của châu lục thời tiết khắc nghiệt, có gió mạnh. Thực vật phổ biến hoang mạc cực, đồng rêu và đồng rêu rừng. Động vật chủ yếu các loài chịu lạnh, về mùa hạ có nhiều loài chim di cư từ phương nam lên.

+ Đới ôn hòa: chiếm diện tích lớn nhất có sự phân hóa từ rừng lá kim sang rừng hỗn giao và rứng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên. Càng vào sâu trong lục địa, khí hậu khô hạn nên chủ yếu là bán hoang mạc và hoang mạc. Khu vực núi cao phổ biến thảo nguyên và băng tuyết.

+ Đới nóng: ở khí hậu gió mùa, xích đạo, thực vật điển hình là rừng nhiệt đới. Rừng có nhiều tầng và thường xanh, ở những nơi khuất gió hoặc khô hạn có rừng thưa, xavan, cây bụi và hoang mạc.

- Ngày nay, đa số các đới thiên nhiên ở châu Á đều chịu ảnh hưởng bởi sự khai phá của con người. Vì vậy việc bảo về và phục hồi tài nguyên rừng là nhiệm vụ rất quan trọng của các quốc gia.