I. Tác giả Phạm Ngọc Cảnh

1. Tiểu sử

- Phạm Ngọc Cảnh (20/7/1934 - 2014) là tên khai sinh, sinh tại thị xã Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh, hiện sống ở Hà Nội. Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1974). Ông còn có bút danh Vũ Ngàn Chi.

- Ông sinh trưởng trong một gia đình tiểu thị dân, Phạm Ngọc Cảnh được cha mẹ cho ăn học tử tế.

- Cách mạng Tháng Tám thành công, Phạm Ngọc Cảnh mới 12 tuổi đã tình nguyện đứng vào hàng ngũ Vệ quốc quân, làm liên lạc viên, rồi tham gia vào đội tuyên truyền văn nghệ của trung đoàn 103 Hà Tĩnh rồi trở thành diễn viên kịch nói.

- Trong kháng chiến chống Mỹ, ông ở đoàn Văn công quân khu Trị Thiên, từng biểu diễn giữa thành phố Huế trong chiến dịch Mậu Thân. Về sau ông là diễn viên trụ cột của đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị.

- Cuộc đời vẫn có những nẻo đi bất ngờ. Làm diễn viên nhưng ông say mê sáng tác thơ. Vì vậy ông được điều về tạp chí Văn nghệ quân đội là biên tập thơ, rồi cán bộ sáng tác của tạp chí trong 20 năm lại đây. Ngoài sáng tác thơ, ông còn viết kịch phim, đọc lời bình, dẫn các chương trình thơ trên sóng phát thanh, truyền hình và đóng một số vai phụ trong các phim.

2. Sự nghiệp văn học

Tác phẩm đã xuất bản:

- Gió vào trận bão (thơ, in chung, 1967)

- Đêm Quảng Trị (thơ, ký tên Vũ Ngàn Chi, 1972)

- Ngọn lửa dòng sông (thơ, 1976)

- Một tiếng Xamakhi (thơ, in chung với Duy Khán, 1981)

- Lối vào phía Bắc (thơ, 1982)

- Trăng sau rằm (thơ, 1985)

- Đất hai vùng (thơ, 1986)

- Miền hương lặng (thơ, 1992)

- Nhặt lá (thơ, 1995)

- Góc núi xôn xao (bút ký, 1999)

- Bài hát về cây ngải cứu (bút ký, 2000)

II. Tìm hiểu tác phẩm Lí ngựa ô ở hai vùng đất

1. Xuất xứ

- Văn bản in trong Thơ miền Trung thế kỉ XX, NXB Đà Nẵng, 1995, trang 359 - 361

2. Giá trị nội dung của Lí ngựa ô ở hai vùng đất

- Văn bản cho thấy sự đặc sắc của làn điệu lí ngựa ô khi được thể hiện ở hai nơi khác nhau là “làng anh” và “làng em”

- Qua làn điệu lí ngựa ô, kín đáo bộc lộ tâm tư của chàng trai, cô gái với nỗi nhớ nhung khắc khoải và mong chờ trong tình yêu

- Cho thấy những làn điệu, câu hò là nơi gửi gắm tâm tư, tình cảm, ước mơ và khát vọng của con người

- Phần nào thể hiện văn hóa truyền thống của dân tộc qua những câu hát giao duyên, điệu hò, điệu lí và cho thấy nét giao lưu văn hóa cộng đồng của thế hệ xưa, tuy ở hai vùng đất khác nhau nhưng không ngăn cản sự gặp gỡ, hòa hợp văn hóa của họ

3. Giá trị nghệ thuật của Lí ngựa ô ở hai vùng đất

- Lời lẽ, văn phong của văn bản là lời của một làn điệu dân ca

- Giọng điệu thủ thỉ, tâm tình, da diết, nhẹ nhàng

- Ngôn từ mộc mạc, giản dị, thuần Việt, đậm chất văn hóa dân gian

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Lí ngựa ô ở hai vùng đất

1. Hát bên anh

- “Vó ngựa”: hoán dụ chỉ giặc ngoại xâm

=> Phản ánh hiện thực loạn lạc, ly tán tương lại mờ mịt, bất định

- Câu hỏi tu từ “Anh lớn lên vó ngựa cuốn về đâu” là cái cớ để tác giả thể hiện tình cảm

=> Trải qua hàng nghìn năm dâu bể với bao cuộc chiến tranh ác liệt, làm sao những hòn đá chồng lên nhau chênh vênh trên mép sóng vẫn trường tồn cùng thời gian? Phải chăng nó tượng trưng cho lòng khao khát tự do yêu nhau, tự do tìm đến hạnh phúc của cha ông?

+ Cái từ “cớ” được thốt ra đầu bài thơ đáo để nghe qua ngỡ như lời trách móc nhẹ nhàng, nhưng ngẫm kỹ mới thấy hết lòng khâm phục trước khát vọng tự do của cha ông ta như thế nào.

=> Họ đã thoát ra khỏi vòng cương tỏa của những thế lực và lễ giáo phong kiến hủ lậu. Trước cảnh sắc nên thơ như vậy, làm sao đôi trai gái không trao gửi tình yêu cho nhau.

2. Hát bên em

- Giữa hai người họ hẳn có một rào cản nào đó khó vượt qua. Nếu không vì sao người con gái phải hẹn người yêu đến kiếp sau khi đã hóa đá, để người con trai phải khẩn khoản:

Hóa đá làm gì thêm nữa em

hóa đá cũng không còn kịp.

- Anh ta tìm ra một lối thoát, một phương án “tối ưu”: cứ vòng qua hòn Trống Mái/ quanh nỗi bi thương nghìn đời để lại/ hôn nhau qua sóng bạc đầu.

=> Cha ông mình có thể vượt qua tất cả để được hạnh phúc bên nhau, tại sao chúng ta không thể vượt qua sóng bạc đầu hôn nhau dù chỉ một lần?

- Thể thơ tự do, với cách ngắt nghỉ nhịp nhàn. Sử dụng linh hoạt biện pháp tu từ: điệp, câu hỏi tu từ, ẩn dụ, hoán dụ…

IV. Đọc tác phẩm: Lí ngựa ô ở hai vùng đất

Xem thêm các bài tóm tắt tác giả, tác phẩm Ngữ văn lớp 10 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:

Tác giả - tác phẩm: Thêm một bản dịch “Truyện Kiều” sang tiếng Nhật

Tác giả - tác phẩm: Lí ngựa ô ở hai vùng đất

Tác giả - tác phẩm: Chợ nổi – nét văn hóa sông nước miền Tây

Tác giả - tác phẩm: Thị Mầu lên chùa (chèo cổ)

Tác giả - tác phẩm: Huyện Trìa xử án