Với tóm tắt lý thuyết Hóa học lớp 12 Bài 2: Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp sách Cánh diều hay, chi tiết cùng với 10 bài tập trắc nghiệm chọn lọc có đáp án giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn Hóa học 12.

Lý thuyết Hóa học 12 Bài 2: Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

A. Lý thuyết Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

I. Xà phòng

1. Khái niệm

Xà phòng là hỗn hợp các muối sodium hoặc potassium của acid béo và một số chất phụ gia. Các acid béo ở đây thường là acid no như palmitic acid, stearic acid.

2. Đặc điểm cấu tạo phân tử muối của acid béo trong xà phòng

Muối của acid béo (có trong xà phòng) được cấu tạo gồm một phần ưa nước nối với một phần kị nước

+ Phần ưa nước (tan được trong nước) là nhóm carboxylate – COO-

+ Phần kị nước (không tan trong nước nhưng tan trong dầu, mở) là các gốc hydrocarbon mạch dài, như C₁₇H₃₅^-, C₁₅H₃₁^-,….

3. Cơ chế giặt rửa của xà phòng

- Khi cho xà phòng vào nước, tạo thành dung dịch xà phòng có sức căng bề mặt nhỏ, giúp xà phòng ngấm vào các sợi vải. Phần kị nước (chẳng hạn gốc C₁₇H₃₅^- trong phân tử sodium stearate) quay về phía vết dầu, mỡ và thâm nhập vào vết dầu, mỡ; còn phần ưa nước (nhóm – COO^-) lại có xu hướng quay ra ngoài và thâm nhập vào nước. Kết quả là vết dầu, mỡ bẩn bị phân chia thành các hạt rất nhỏ phân tán vào nước.. Nhờ đó, chúng bị rửa trôi khỏi bề mặt của vật cần giặt rửa.

4. Phương pháp sản xuất xà phòng

- Trong công nghiệp, để sản xuất xà phòng, người ta thường đun chất béo (mỡ động vật, dầu thực vật) với dung dịch kiềm đặc ở nhiệt độ cao.

- Ngày nay, một phần xà phòng được sản xuất từ các alkane mạch dài lấy từ công nghiệp chế biến dầu mỏ theo sơ đồ sau:

II. Chất giặt rửa

1. Chất giặt rửa tự nhiên

- Từ thời xa xưa, con người đã biết sử dụng các chất giặt rửa có nguồn gốc từ thiên nhiên như quả bồ hòn, quả bồ kết,…

- Saponin trong bồ hòn và bồ kết có khả năng giặt rửa. Khi tiếp xúc với nước, saponin tạo ra lớp bọt nhẹ tương tự xà phòng

2. Chất giặt rửa tổng hợp

- Những chất tổng hợp không phải là muối sodium hoặc potassium của acid béo, nhưng cũng có tính chất giặt rửa tương tự xà phòng được gọi chung là chất giặt rửa tổng hợp.

- Thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp điển hình các muối: CH₃[CH₂]₁₀CH₂SO₃^-Na⁺ (1) hoặc

III. Ưu điểm và nhược điểm của các loại chất giặt rửa

Sơ đồ tư duy Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

B. Trắc nghiệm Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

Phần I. Câu trắc nghiệm nhiều phương án lựa chọn.

Câu 1. Có thể dùng chất nào thay thế cho sodium hydroxide trong phản ứng điều chế xà phòng?

A. Sodium chloride.                 

B. Potassium hydroxide.

C. Magnesium hydroxide.                 

D. Barium chloride.

Câu 2. Chất nào sau đây là thành phần chính của xà phòng?

A. CH₃[CH₂]₁₀SO₃Na.             

B. CH₃[CH₂]₅COONa.

C. CH₃[CH₂]₁₄COOK.             

D. CH₃[CH₂]₁₄OSO₃Na.

Câu 3. Chất nào sau đây là thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp?

A. C₃H₅(OH)₃.               

B. CH₃[CH₂]₁₆COONa.

C. CH₃[CH₂]₄COONa.            

D. CH₃[CH₂]₁₅SO₃Na.

Câu 4. Tiến hành thí nghiệm theo các bước sau:

Bước 1: Cho vào bát sứ nhỏ khoảng 1 gam dầu thực vật và 3 mL dung dịch NaOH 40%.

Bước 2: Đun sôi nhẹ và khuấy liên tục hỗn hợp bằng đũa thủy tinh. Thỉnh thoảng nhỏ thêm vài giọt nước cất để giữ thể tích hỗn hợp phản ứng không đổi.

Bước 3: Sau 8 – 10 phút, rót thêm vào hỗn hợp 4 – 5 mL dung dịch NaCl bão hòa nóng, khuấy nhẹ. Sau đó để yên hỗn hợp 5 phút, lọc tách riêng phần dung dịch và chất rắn.

Phát biểu nào sau đây sai?

A. Sau bước 1, chất lỏng trong bát sứ tách thành hai lớp.

B. Ở bước 3, NaCl có vai trò làm cho phản ứng xảy ra hoàn toàn.

C. Ở bước 2, xảy ra phản ứng thủy phân chất béo.

D. Dung dịch thu được sau bước 3 có khả năng hòa tan Cu(OH)₂

Câu 5. Xà phòng và chất giặt rửa có cấu tạo phổ biến gồm hai phần: Phần phân cực (đầu ưa nước) và phần không phân cực (đuôi kị nước).

a. Trong xà phòng, đầu ưa nước là gốc hydrocarbon mạch dài.

b. Trong chất giặt rửa, đầu ưa nước là nhóm sulfate, sulfonate.

c. Trong xà phòng, đuôi kị nước là nhóm carboxylate.

d. Trong chất giặt rửa, đuôi kị nước là gốc hydrocarbon mạch dài.

Câu 11. Cho các chất: (1) CH₃[CH₂]₁₄COONa, (2) CH₃[CH₂]₁₀CH₂OSO₃Na, (3) CH₃[CH₂]₁₁C₆H₄SO₃Na

a. Chất số (1) là xà phòng.

b. Chất số (2), (3) là chất giặt rửa.

c. Cả ba chất trên đều có khả năng giặt rửa, làm sạch vết bẩn.

d. Cả ba chất trên đều không tan trong nước.

Phần III: Câu hỏi trắc nghiệm yêu cầu trả lời ngắn.

Câu 12. Cho các chất: CH₃[CH₂]₁₄COONa, CH₃[CH₂]₁₀CH₂OSO₃Na, CH₃[CH₂]₁₆COOK, CH₃[CH₂]₁₁C₆H₄SO₃Na, CH₃COONa, (C₁₅H₃₁COO)₃C₃H₅. Có bao nhiêu chất là thành phần chính của xà phòng?

Câu 13. Cho các chất: CH₃[CH₂]₁₄COONa, CH₃[CH₂]₁₀CH₂OSO₃Na, C₂H₅OSO₃Na, CH₃[CH₂]₁₆COOK, CH₃[CH₂]₁₁C₆H₄CO₃Na, CH₃[CH₂]₁₄COONa. Có bao nhiêu chất là thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp?

Câu 14. Cho các chất: palmitic acid, tristearin, sodium hydroxide, chlohidric acid, sodium chloride, ethylene glycol. Số hóa chất được sử dụng trong quá trình điều chế xà phòng bằng phản ứng xà phòng hóa là bao nhiêu?

Xem thêm các bài tóm tắt lý thuyết Hóa học lớp 12 Cánh diều hay, chi tiết khác: