“Nguyên tử là hạt vô cùng nhỏ, trung hòa về điện : từ nguyên tử tạo ra mọi chất. Nguyên tử gồm hạt nhân mang điện tích dương và vỏ tạo bởi một hay nhiều electron mang điện tích âm”.

Trong nguyên tử, electron luôn chuyển động rất nhanh quanh hạt nhân và sắp xếp thành từng lớp, mỗi lớp có một số electron nhất định.

Thí dụ: Nguyên tử Oxi có 8 electron chia hai lớp, lớp trong có 2 electron và lớp ngoài có 6 electron.

Mô hình nguyên tử oxi: 

1. Định nghĩa

- Nguyên tử là hạt vô cùng nhỏ, trung hoà về điện, cấu tạo nên các chất.

- Đường kính nguyên tử khoảng 10-8 cm

Ví dụ về sự nhỏ bé của nguyên tử: 4 triệu nguyên tử sắt xếp liền nhau mới dài cỡ 1 mm!

2. Cấu tạo

3. Lớp electron

- Trong nguyên tử, các e chuyển động rất nhanh và sắp xếp thành từng lớp từ trong ra ngoài, có một số electron nhất định.

+ Lớp 1: có tối đa 2e

+ Lớp 2, 3, 4…  tối đa 8e

- Khối lượng nguyên tử = số P + số N + số e = số P + số N (vì e có khối lượng rất nhỏ nên bỏ qua).

Dạng 1: Lý thuyết về cấu tạo nguyên tử

* Một số lưu ý cần nhớ

* Một số ví dụ điển hình

Ví dụ 1: Trong nguyên tử, hạt mang điện là

A. proton

B. proton và hạt nhân

C. proton và electron

D. proton và notron

Hướng dẫn giải chi tiết

Trong nguyên tử, hạt mang điện là hạt proton (+) và electron (-)

Đáp án C

Ví dụ 2: Nguyên tử trung hòa về điện vì

A. số proton bằng số electron

B. số proton bằng số electron

C. số notron bằng số electron

D. có cùng số proton

Hướng dẫn giải chi tiết

Nguyên tử trung hòa về điện vì có số proton bằng số electron.

Đáp án A

Ví dụ 3: Để biểu thị khối lượng của một nguyên tử, người ta dùng đơn vị

A. gam

B. miligam

C. kilogam

D. đvC

Hướng dẫn giải chi tiết

Để biểu thị khối lượng của một nguyên tử, người ta dùng đơn vị đvC

Đáp án D

Ví dụ 4: Trong khoảng không gian giữa hạt nhân và lớp vỏ electron của nguyên tử có những gì?

A. Electron

B. Notron

C. Proton

D. Không có gì

Hướng dẫn giải chi tiết:

Nguyên tử có cấu tạo rỗng => có khoảng không gian trống giữa hạt nhân và lớp vỏ electron của nguyên tử

Đáp án D.

Dạng 2: Tính khối lượng của nguyên tử

* Một số lưu ý cần nhớ

* Một số ví dụ điển hình

Ví dụ 1: Một nguyên tử nhôm (Al) có 13 proton, 13 electron và 14 notron. Hãy xác định khối lượng của một nguyên tử nhôm.

Hướng dẫn giải chi tiết

Ta có mp = 13 . 1,6726 . 10-24 = 2,174.10-23 = 21,74.10-24 gam

mn = 14 . 1,675 . 10-24 = 2,345.10-23 = 23,45.10-24 gam

me = 13 . 9,1 . 10-28 = 1,183 . 10-26 = 0,01183 . 10-24 gam

=> Khối lượng 1 nguyên tử nhôm là:

mp + mn + me = 21,74.10-24 + 23,45.10-24 + 0,01183 . 10-24 = 45,201 . 10-24 gam

Ví dụ 2: Hạt nhân nguyên tử oxi có chứa 8 notron và 8 proton. Hãy tính khối lượng nguyên tử oxi theo đơn vị gam.

Hướng dẫn giải chi tiết

Ta có: đối với 1 nguyên tử, khối lượng của hạt nhân xấp xỉ bằng khối lượng của nguyên tử

 => m nguyên tử O = mp + mn = 8 . 1,672 . 10-24 + 8 . 1,675 . 10-24 = 2,6776 . 10-23= 26,776 . 10-24 gam

Dạng 3: Xác định số proton, notron và số electron của nguyên tử

* Một số lưu ý cần nhớ

* Một số ví dụ điển hình:

Ví dụ 1: Nguyên tử của nguyên tố X có tổng số hạt là 40. Tổng số hạt mang điện nhiều hơn tổng số hạt không mang điện là 12 hạt. Nguyên tử X có số proton là:

Hướng dẫn giải chi tiết:

Nguyên tử của nguyên tố X có tổng số hạt là 40.

Tổng số hạt = p + e + n = 2p + n = 40 (1)

Số hạt mang điện nhiều hơn số hạt không mang điện là 12

=> p + e – n = 2p – n = 12 (2)

Từ (1) và (2) => p = 13; n = 14

Số proton có trong nguyên tử X bằng 13

Ví dụ 2: Tổng số hạt của nguyên tử nguyên tố T là 60. Số hạt mang điện gấp đôi số hạt không mang điện. Số hạt nơtron trong nguyên tử nguyên tố T là:

Hướng dẫn giải chi tiết:

Vì tổng số hạt của nguyên tử nguyên tố T là 60 nên

 p + e + n = 60 → 2p + n = 60 (1)

Vì số hạt mang điện gấp đôi số hạt không mang điện nên

p + e = 2n → 2p = 2n → p – n = 0 (2)

Giải hệ (1) và (2) ta có: p = 20 và n = 20

Vậy số hạt nơtron trong nguyên tử nguyên tố T là 20.

Ví dụ 3: Nguyên tử nguyên tố Y có tổng số hạt cơ bản là 40 hạt. Trong hạt nhân của Y, số hạt mang điện ít hơn số hạt không mang điện là 1 hạt. Y có số proton là:

Hướng dẫn giải chi tiết:

Nguyên tử nguyên tố Y có tổng số hạt cơ bản là 40 hạt

 => p + n + e = 2p + n = 40 (1)

Trong hạt nhân Y có số hạt mang điện ít hơn số hạt không mang điện là 1 hạt

 => n – p = 1 (2)

Từ (1) và (2) => p = 13, n = 14

Số proton có trong Y bằng 13.

Dạng 4: Xác định, viết sơ đồ cấu tạo của một nguyên tử

* Một số lưu ý cần nhớ:

* Một số ví dụ điển hình

Ví dụ 1: Nguyên tử Z có 16 proton trong hạt nhân. Hãy vẽ cấu tạo của nguyên tử Z.

Hướng dẫn giải chi tiết

Trong hạt nhân có số p = số e = 16

=> Lớp 1 có 2 electron, lớp 2 có 8 electron, lớp 3 có 6 electron.

Ta có sơ đồ:

Ví dụ 2: Cho sơ đồ hình vẽ như sau:

a, Hãy chỉ  ra số proton, số electron trong nguyên tử.

b, Số lớp electron, số e lớp ngoài cùng có trong nguyên tử

Hướng dẫn giải chi tiết:

a, Trong nguyên tử, số proton = số electron = 20

b, chất này có số lớp e là 4, và có 2 electron lớp ngoài cùng.