Tài liệu tác giả tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên Ngữ văn lớp 12 Cánh diều gồm đầy đủ những nét chính về văn bản như: tóm tắt, nội dung chính, bố cục, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, hoàn cảnh sáng tác, ra đời của tác phẩm, dàn ý từ đó giúp học sinh dễ dàng nắm được nội dung bài Chuyện chức phán sự đền Tản Viên lớp 12.

Tác giả tác phẩm: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Ngữ văn 12

I. Tác giả Nguyễn Dữ

- Nguyễn Dữ là người xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân nay là xã Phạm Kha, huyện Thanh Miện, Hải Dương.

- Ông là con trai cả Tiến sĩ Nguyễn Tường Phiêu.

- Chưa rõ Nguyễn Dữ sinh và mất năm nào. 

- Tương truyền ông là học trò của Nguyễn Bỉnh Khiêm và bạn học của Phùng Khắc Khoan, tức là vào khoảng thế kỷ 16. Tuy nhiên mối quan hệ giữa ba người (mà phần lớn từ nguồn dân gian lưu truyền trong nhiều thế kỷ nhưng thiếu chứng cứ lịch sử) ngày nay đang gặp phải sự bác bỏ của giới nghiên cứu văn học sử.

- Lúc nhỏ Nguyễn Dữ chăm học, đọc rộng, nhớ nhiều, từng ôm ấp lý tưởng lấy văn chương nối nghiệp nhà.

- Sau khi đậu Hương tiến (tức Cử nhân), ông làm quan với nhà Mạc, rồi về với nhà Lê làm Tri huyện Thanh Tuyền (nay là Bình Xuyên, Vĩnh Phú); nhưng mới được một năm, vì bất mãn với thời cuộc, lấy cớ nuôi mẹ, xin về ở núi rừng Thanh Hóa. Từ đó trải mấy năm dư, chân không bước đến thị thành rồi mất tại Thanh Hóa.

II. Tìm hiểu đoạn trích Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

1. Thể loại Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên thuộc thể loại: truyền kì.

2. Xuất xứ Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Tác phẩm được trích trong Truyền kì mạn lục, bản dịch của TRÚC KHÊ NGÔ VĂN TRIỆN (in lần thứ hai), NXB Văn hóa, Hà Nội, 1957)

3. Phương thức biểu đạt Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Phương thức biểu đạt: tự sự.

4. Bố cục đoạn trích Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Phần 1: “Ngô Tử Văn...không cần gì cả” : Giới thiệu nhân vật và hành động đốt đền tả.

- Phần 2: “Đốt đền xong...khó lòng thoát nạn” : Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn và bách hộ họ Thôi và thổ thần.

- Phần 3: “Tử Văn vâng lời...sai lính đưa Tử văn trở về” : Cuộc đối chất ở Minh ti và Tử Văn thắng kiện.

- Phần 4: Đoạn còn lại : Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viên.

5. Tóm tắt Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Ngô Tử Văn, danh tiếng vang dội ở đất Lạng Giang, là kẻ trung trực, kiên cường. Ngôi làng chàng sinh sống có một đền thờ linh thiêng, nhưng một tên hung thần gần đền biến thành yêu quái, hại dân lành. Tử Văn tức giận đốt đền để xua đuổi thế lực ác.

Sau khi đền bị thiêu rụi, tên hung thần đe dọa kiện chàng ở âm phủ. Trong cơn sốt, chàng mơ thấy người đòi bắt xuống âm phủ. Chiều tối, Thổ Thần hiện hình và mách bảo về tội ác của tên hung thần, hướng dẫn cách đối phó.

Đêm đến, Tử Văn bị quỷ sứ đưa xuống âm phủ. Trước Diêm Vương, chàng kể tất cả về tên hung thần, đầy đủ bằng chứng. Công lý được phục hồi, tên tướng giặc bị trừng trị, Tử Văn sống lại. Trở về trần gian, Thổ Thần ưu ái giao cho chàng chức phán sự đền Tản Viên.

6. Giá trị nội dung Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Văn bản nói về nhân vật Ngô Tử Văn, vốn là một người chính trực, dũng cảm và quá trình đấu tranh giành lại công lý cho nhân dân, cho thổ công trước cái ác hoành hành, chiếm đóng. Cuối cùng anh đã chiến thắng và được ban thưởng chức phán sự đền Tản Viên.

7. Giá trị nghệ thuật Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

- Yếu tố kì ảo dày đặc, xen chuyện người, chuyện thần, ma, trần gian, địa ngục…

- Cốt truyện giàu kịch tính, kết cấu chặt chẽ, lo-gic.

- Cách dẫn truyện khéo léo, biến hóa, có cao trào, có thắt mở nút.

- Nhân vật được xây dựng sắc nét.

III. Tìm hiểu chi tiết đoạn trích Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

 1. Giới thiệu khái quát về nhân vật Ngô Tử Văn

- Tên họ: Ngô Tử Văn, tên là Soạn

- Quê quán: huyện Yên Dũng, tỉnh Lạng Giang

- Tính tình: khẳng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà không chịu được

→ Cách mở đầu trực tiếp, ngắn gọn theo cách mở truyện truyền thống của văn học trung đại tạo sự chú ý của người đọc

2. Ngô Tử Văn – người đốt đền tà

- Nguyên nhân đốt đền: Tức giận trước sự hống hách, lộng hành làm hại dân chúng của hồn ma tiên tướng giặc

- Hành động của Ngô Tử Văn:

+ Tắm gội sạch sẽ, khấn trời: Thái độ tôn kính, nghiêm túc

+ Châm lửa đốt đền, vung tay không sợ gì cả mặc cho mọi người lắc đầu lè lưỡi:  Thái độ dứt khoát, bất chấp hậu quả xấu cho bản thân

- Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ, tính tình khảng khái, cương trực, dũng cảm, vì dân trừ hại, có tinh thần dân tộc mạnh mẽ.

- Sau khi đốt đến, Tử Văn bị bệnh, mơ thấy có người đòi đền nhưng chàng vẫn thản nhiên, mặc kệ

- Cuộc giáp mặt giữa Ngô Tử Văn và tên tướng giặc:

+ Tên tướng giặc: trách mắng, đòi trả tiền, đe dọa

+ Ngô Tử Văn: mặc kệ, ngồi ngất ngưởng, tự nhiên

→ Thái độ của con người tin vào việc làm chính nghĩa

- Cuộc gặp gỡ của Ngô Tử Văn với thổ công

+ Thổ công: Kể lại toàn bộ sự việc mình bị hại để Tử Văn thấy được sự xảo trá tác oai tác quái của tên tướng giặc, lo lắng cho Tử Văn. bày cách để Ngô Tử Văn đối phó với tên hung thần và đối chất với Diêm Vương

→ Ngô Tử Văn không chiến đấu đơn độc àm có sự giúp đỡ của thổ công

⇒ Bằng nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, bất ngờ, kết hợp với yếu tố kì ảo dày đặc….đã khắc họa rõ nét hình tượng nhân vật Ngô Tử Văn là người cương trực, yêu chính nghĩa, bản lĩnh, kiên cường và giàu tinh thần dân tộc.

3. Ngô Tử Văn bị bắt dẫn xuống Minh Ti và thắng kiện

a. Ngô Tử Văn và những thử thách

- Hồn ma tên tướng giặc: Tố cáo Tử Văn với Diêm Vương

- Diêm Vương: Nghe lời tố cáo của tên tướng giặc mà trách măng Tử Văn

- Ngô Tử Văn: Tỏ thái độ cứng cỏi trước Diêm Vương đầy uy quyền, đấu tranh vạch mặt tên tướng giặc gian tà.

b. Ngô tử Văn vạch trần tội ác tên giặc và thắng trận

- Hồn ma tên tướng giặc: Tranh cải với Tử Văn, sau lại lo sợ, đạo đức giả: xin giảm án cho Tử Văn.

- Ngô Tử Văn: Xin đem tư giấy đến đền Tản Viên chứng thực.

- Diêm Vương: Nghi ngờ, cho người đến đền Tản Viên chứng thực → xử cho Tử Văn thắng kiện.

- Ngô Tử Văn không hề nhụt chí, run rẩy hay khiếp sợ trước cảnh địa ngục, ma quỷ xung quanh mình. Chàng quyết đấu tranh cho lẽ phải, cho công lí. Điều đó rất đáng trân trọng ở con người này.

⇒ Tử Văn đã thắng kiện chứng tỏ cái thiện, cái chính nghĩa đã thắng cái gian tà, cái ác. Tên họ Thôi đã bị trừng trị đích đáng, dân gian được bình an, Thổ công được trả lại đền.

4. Ngô Tử Văn nhận chức phán sự ở đền Tản Viên

- Là phần thưởng cho sự cương trực, thẳng thắn, trung nghĩa của Ngô Tử Văn

- Diệt trừ tận gốc cái ác, cái xấu

- Gửi gắm ước mơ của nhân dân về công lí xã hội, về một vị quan cương trực

- Cuộc gặp gỡ của Tử Văn với người quen cũ: thể hiện niềm tin của nhân dân vào vị quan phán sự thanh liêm, giúp đỡ nhân dân.

IV. Đọc tác phẩm: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên

(trích Truyền kì mạn lục)

Nguyễn Dữ

Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực. Trong làng, trước có một ngôi đền linh ứng lắm.

Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô sang lấn cướp, vùng ấy thành một nơi chiến trường. Bộ tướng của Mộc Thạnh có viên bách hộ họ Thôi, tử trận ở gần đền, từ đấy làm yêu làm quái trong dân gian.

Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền. Mọi người đều lắc đầu lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn, nhưng chàng vẫn vung tay không cần gì cả.

Đốt đền xong, chàng về nhà, thấy trong mình khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét. Trong khi sốt, chàng thấy một người khôi ngô, cao lớn, đầu đội mũ trụ đi đến, nói năng và quần áo rất giống người phương Bắc, tự xưng là cư sĩ, đến đòi làm trả lại ngôi đền như cũ và nói:

– Nhà người đã theo nghiệp Nho, đọc sách vở của thánh hiền, há không biết cái đức của quỷ thần sao, cớ gì lại dám khinh nhờn huỷ tượng, đốt đền, khiến cho hương lửa không có chỗ tựa nương, oai linh không có nơi hiển hiện, vậy bảo làm sao bây giờ? Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì, vô cớ huỷ đền Lư Sơn, Cổ Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ.

Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên.

Người kia tức giận nói:

– Phong Đô không xa xôi gì, ta tuy hèn, há lại không đem nổi nhà ngươi đến đấy. Không nghe lời ta thì rồi sẽ biết.

Nói rồi phất áo đi.

Chiều tối, lại có một ông già, áo vải mũ đen, phong độ nhàn nhã, thủng thỉnh đi vào đến trước thềm, vái chào mà rằng:

– Tôi là thổ công ở đây, nghe thấy việc làm rất thú của nhà thầy, vậy xin đến để tỏ lời mừng.

Tử Văn kinh ngạc nói:

– Thế người đội mũ trụ đến đây ban nãy, chẳng phải là thổ công đấy ư? Sao mà nhiều thần quá vậy?

Ông già nói:

– Ô, đấy là viên tướng bại trận của Bắc triều, cái hồn bơ vơ ở Nam quốc, tranh chiếm miếu đền của tôi, giả mạo họ tên của tôi, quen dùng chước dối lừa, thích làm trò thảm ngược), Thượng Đế bị nó bưng bít, hạ dân bị nó quấy rầy, phàm những việc

hưng yêu tác quái” đều tự nó cả, chứ có phải tôi đâu. Xin kể đầu đuôi để nhà thầy nghe:

“Tôi làm chức ngự sử đại phu từ đời vua Lý Nam Đế, vì chết về việc cần vương mà được phong ở đây, giúp dân độ vật” đã hơn một nghìn năm nay, khi nào lại làm việc gieo tai rắc vạ để kiếm miếng ăn như tên giặc giảo hoạt kia đã làm. Gần đây, vì tôi thiếu sự đề phòng, bị nó đánh đuổi, nên phải đến nương tựa ở đền Tản Viên đã vài năm nay.”.

Tử Văn nói:

- Việc xảy ra đến như thế, sao ngài không kiện ở Diêm Vương và tâu lên Thượng Đế, lại đi khinh bỏ chức vị, làm một người áo vải nhà quê?

Ông già chau mặt nói:

– Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa kiện, nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở: Những đền miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ được một chút lòng thành, nhưng không làm thế nào để thông đạt được lên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi.

Tử Văn nói:

– Hắn có thực là tay hung hãn, có thể gieo vạ cho tôi không?

– Hắn quyết chống chọi với nhà thầy, hiện đã kiện thầy ở Minh Tị. Tôi nhân lúc hắn đi vắng, lén đến đây báo cho nhà thầy biết để mà liệu kế, khỏi phải chết một cách oan uổng.

Ông già lại dặn Tử Văn:

— Hễ ở Minh Tỉ có tra hỏi, thầy cứ khai ra những lời nói của tôi. Nếu hắn chối, thầy kêu xin tư giấy đến đền Tản Viên, tôi sẽ khai rõ thì nó phải dở miệng. Nếu không như thế thì tôi đến vùi lấp trọn đời mà thầy cũng khó lòng thoát nạn.

Tử Văn vâng lời. Đến đêm, bệnh càng nặng thêm, rồi thấy hai tên quỷ sứ đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành về phía đông. Đi độ nửa ngày đến một toà nhà rất lớn, xung quanh có thành sắt cao vọi đến mấy chục trượng. Hai tên quỷ đến nói với người canh cổng, người canh cổng đi vào một lúc rồi ra truyền chỉ rằng:

– Tội sâu ác nặng, không được dự vào hàng khoan giảm,

Nói rồi xua tay bảo đi ra phía bắc. Ở đó có một con sông lớn, trên sông bắc một cái cầu dài ước hơn nghìn bước, gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên cầu, có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa, đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác. Hai con quỷ dùng gông dài, thừng lớn gông trói Tử Văn mà giải đi rất nhanh. Tử Văn kêu to:

– Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng.

Chợt nghe trên điện có lời quát:

– Tên này bướng bỉnh ngoan cố, nếu không phán đoán cho rõ, chưa chắc nó đã chịu nhận tội.

Bèn sai dẫn Tử Văn vào cửa điện. Tử Văn vào đến nơi, thấy người đội mũ trụ đang kêu cầu ở trước sân.

Diêm Vương mắng Tử Văn rằng:

– Kẻ kia là một người cư sĩ, trung thuần lẫm liệt, có công với tiên triều, nên hoàng thiên cho được huyết thực ở một ngôi đền để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ), sao dám hỗn láo, tội ác tự mình làm ra, còn trốn đi đằng nào?

Tử Văn bèn tâu trình đầu đuôi như lời thổ công đã nói, lời rất cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào. Người đội mũ trụ nói:

– Ấy là ở trước vương phủ mà hắn còn ghê gớm như thế, mồm năm miệng mười, đơm đặt bịa tạc. Huống hồ ở một nơi đền miếu quạnh hiu hắn sợ gì mà không dám cho một mồi lửa.

Hai bên cãi cọ nhau mãi vẫn không phân phải trái, vì thế Diêm Vương sinh nghỉ. Tử Văn nói:

– Nếu nhà vua không tin lời tôi, xin tư giấy đến đền Tản Viên để hỏi; không đúng như thế, tôi xin chịu thêm cái tội nói càn.

Bấy giờ người kia mới có vẻ sợ, quỳ xuống tâu rằng:

Gã kia một kẻ học trò, thật là ngu bướng, quả đáng tội lắm. Nhưng đã trách mắng như vậy, cũng đủ răn đe rồi. Xin đại vương khoan dung tha cho hắn để tỏ cái đức rộng rãi. Chẳng cần đòi hỏi dây dưa. Nếu thẳng tay trị tội nó, sợ hại đến cái đức hiếu sinh.

Diêm Vương quát lớn rằng:

– Cứ như lời hắn thì nhà ngươi đáng tội chết. Điều luật trị tội lừa dối đã sẵn sàng đó. Cớ sao nhà ngươi dám làm sự lập lờ nhận tội như vậy?

Diêm Vương lập tức sai người đến đền Tản Viên để lấy chứng thực. Sai nhân về tâu, nhất nhất đúng với lời Tử Văn. Vương cả giận, bảo các phán quan rằng:

– Lũ các ngươi chia toà sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà còn có sự dối trá càn bậy như thế; huống chỉ về đời nhà Hán, nhà Đường buôn quan bán ngục, thì những mối tệ còn nói sao hết được!

Diêm Vương liền sai lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét vào miệng, bỏ người ấy vào ngục Cửu U.

Vương nghĩ Tử Văn có công trừ hại, truyền cho vị thần đền kia từ nay phần xôi lợn của dân cúng tế nên chia cho Tử Văn một nửa và sai lính đưa Tử Văn về.

Chàng về đến nhà, té ra mình chết đã được hai ngày rồi. Nhân đem những việc đã qua kể cho mọi người nghe, ai cũng kinh hãi và không tin là thực. Sau đó, họ đón một bà đồng về phụ bóng, đồng lên cũng nói đúng như lời Tử Văn. Người làng bèn mua gỗ, dựng lại một toà đền mới. Còn ngôi mộ của tên tướng giặc kia thì tự dưng thấy bị bật tung lên, hài cốt tan tành ra như cám vậy.

Sau đó một tháng, Tử Văn thấy thổ công đến bảo:

– Lão phu đã trở về miếu, công của nhà thầy không biết lấy gì đền đáp được.

Nay thấy ở đền Tản Viên khuyết một chân phán sự, lão đã vì nhà thầy hết sức tiến cử, được đức Thánh Tản ngài đã bằng lòng, vậy xin lấy việc đó để đền ơn nghĩa.

Người ta sống ở đời, xưa nay ai chẳng phải chết, miễn là chết đi còn được tiếng về sau. Nếu chủng chỉnh độ nửa tháng, sợ sẽ về tay người khác. Nên cố gắng đi, đừng

coi là việc thường.

Tử Văn vui vẻ nhận lời, bèn thu xếp việc nhà, rồi không bệnh mà mất.

Năm Giáp Ngọ, có người ở thành Đông Quan, vốn quen biết với Tử Văn, một buổi sớm đi ra ngoài cửa tây vài dặm, trông thấy trong sương mù có xe ngựa đi đến ầm ầm, lại nghe tiếng quát:

– Người đi đường tránh xa, xe quan phán sự!

Người ấy ngẩng đầu trông thì thấy người ngồi trên xe chính là Tử Văn. Song Tử Văn chỉ chắp tay thi lễ chứ không nói một lời nào, rồi thoắt đã cưỡi gió mà biến mất.

Đến nay con cháu Tử Văn hãy còn, người ta truyền rằng đó là “nhà quan phán sự”!

Than ôi! Người ta thường nói: "Cứng quả thì gãy". Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời. Sao lại đoán trước là sẽ gãy mà chịu đổi cứng ra mềm?

Ngô Tử Văn là một chàng áo vải. Vì cứng cỏi mà dám đốt đền tà, chống lại yêu ma, làm một việc hơn cả thần và người. Bởi thể được nổi tiếng và được giữ chức vị ở Minh Ti, thật là xứng đáng. Vậy kẻ sĩ, không nên kiêng sợ sự cứng cỏi.

(Truyền kì mạn lục (in lần thứ hai), bản dịch của TRÚC KHÊ NGÔ VĂN TRIỆN, NXB Văn hoá, Hà Nội, 1997)