Nguyễn Huy Tưởng (1912 - 1960) quê ở Dục Tú, Từ Sơn, Bắc Ninh, nay thuộc huyện Đông Anh, Hà Nội. Ông là gương mặt tiêu biểu của nền Văn học Việt Nam hiện đại. Cảm hứng lịch sử, cảm hứng cách mạng in đậm trong tiểu thuyết và tác phẩm kịch của ông.

Nguyễn Huy Tưởng viết kịch Bắc Sơn vào cuối năm 1945 - đầu năm 1946. Vở kịch được công diễn lần đầu vào đêm 6- 4 - 1946 tại Nhà hát lớn Hà Nội. Bắc Sơn thuộc tỉnh Lạng Sơn. Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn đã nổ ra vào cuối năm 1940 đầu năm 1941, là một trang sử oanh liệt của nhân dân ta và Đảng ta. Vở kịch của Nguyễn Huy Tưởng đã nói về cuộc khởi nghĩa này.

Bắc Sơn là vở kịch nói đầu tiên biểu hiện thành công chủ đề cách mạng. Nó ca ngợi tinh thần chiến đấu và vai trò lãnh đạo của cán bộ cách mạng, biểu dương tình yêu nước và chí khí chiến đấu sôi sục của nhân dân, nó nói lên một cách chân thực cảm động quá trình giác ngộ và đứng hẳn về phía cách mạng của người phụ nữ, của quần chúng. Đồng thời kịch Bắc Sơn đã căm thù vạch trần tội ác vô cùng dã man của thực dân Pháp, vạch mặt lên án bọn Việt gian bán nước cầu vinh. Cảm nhận về hồi IV kịch Bắc Sơn.

Ta có thể lấy câu nói này của Thơm để làm nhan đề cho hồi IV kịch Bắc Sơn “Tôi chết thì chết, chứ tôi không báo hai ông đâu ”. Sự việc diễn ra tại nhà vợ chồng Ngọc, có đủ bốn nhân vật: Ngọc, Thơm, Thái, Cửu.

Ngọc dẫn Tây truy đuổi sắp bắt được hai cán bộ cách mạng là anh Cửu và giáo Thái. Bị dồn vào tình thế nguy kịch, Cửu dẫn Thái chạy trốn vào nhà anh Điếc người quen, ai ngờ đó là nhà Ngọc mới tậu được. Cửu rút súng toan bắn Thơm vì anh cho rằng: Vợ Việt gian thì cũng là Việt gian.  Nhưng Thái đã giữ tay lại và bảo: “đừng bắn ”, vì anh tin rằng Thơm mang “dòng máu cụ Phương", đó là dòng máu yêu nước, cách mạng. Khi tiếng chó sủa râm ran, tiếng người chạy rầm rập, Cửu vừa thất vọng vừa hối hận, lo lắng thì Thơm đã nói : “Chết nỗi, hai ông bị chúng nó đuổi phải không? Làm thế nào bây giờ?... Tôi không báo hai ông đâu. Tôi chết thì chết, chứ tôi không báo hai ông đâu”. Ngọc dẫn Tây đi khám nhà bà Lục, nhà bác Chui. Tiếng chân đi, tiếng gây lộc cộc càng gần. Thái và Cửu định chạy ra thì Thơm đã ngăn lại, đẩy hai cán bộ vào buồng và nói: “Có lối thông ra ngoài đây, khép cửa buồng lại”.

Tình huống này đầy kịch tính, căng thẳng, hồi hộp. Vợ Việt gian đã che giấu, bảo vệ cán bộ cách mạng. Thơm đã đứng hẳn về phía cách mạng. Đó là sự thật thể hiện tấm lòng của nhân dân đối với cách mạng.

Bình diện thứ hai là xung đột giữa Thơm và Ngọc. Ngọc mỗi ngày một lộ nguyên hình một con chó săn đắc lực cho bọn Tây. Đêm nào hắn cũng đi suốt đêm, tay cầm đèn bấm và gậy gộc để lùng bắt cán bộ. Lời đồn đến tai Thơm: “anh thằng Sáng dắt Tây vào đánh Vũ Lăng”. Ngọc có nhiều tiền. Hắn mơ cái hàm cửu phẩm. Hắn tự than thân: “Chỉ mình là đen, không có danh phận gì, lép vế trong làng quá!". Ông Thái đối với Thơm là một người rất tốt: “bỏ cả cửa nhà đi làm cách mạng,  cả vùng này, có ai ghét ông ấy đâu!”. Trái lại, lúc thì Ngọc bịa đặt vu khống ông Thái là: “mật thám cho Tây đây”, lúc thì lại bảo, anh Cửu và ông Thái là “hai cái thằng tướng cướp... Bắt được hai thằng ấy thì cũng được vài ngàn đồng’’... Hắn đi suốt đêm, hắn đi lùng sục bắt ông Thái, bắt anh Cửu nộp cho Tây là để được thưởng nhiều tiền mà mua nhà, mà tậu mấy mẫu ruộng nữa, mà chạy cái hàm cửu phẩm, mà ăn khao một chuyến “thế mới thích’’!.

Trong lúc ông Thái, anh Cửu đang trốn trong buồng nhà Thơm thì ở dưới chân cầu thang lại có lí trưởng, bọn tay sai, bọn lính Tây đang lùng sục, đang chờ Ngọc Ngọc đi đi về về. Hắn cứ ngồi nán lại mải nói với Thơm đủ chuyện, hắn đếm tiền, hay tính toán, hắn cười, ngắm vợ. Có lúc nó thốt lên: “Chắc là nó còn ở đấy,... nhất định là nó còn ở đấy!...”. Thơm nhìn trộm chồng, vô cùng sốt ruột nhưng chị đã khéo giấu kín tâm trạng lo lắng của mình. Thơm ăn nói nhẹ nhàng, tình cảm lúc thì nhắc chồng: "Mai thì ở nhà mà ngủ cho nó lại sức", lúc thì giục giã: “ Thế nào có đi không?”. Lúc Ngọc nghe tiếng quan gọi, chạy ra khỏi nhà thì Thơm thở dài, khoan khoái nhìn theo phía Ngọc ra, mỉm cười, thầm nghĩ: “May thế!". Đúng là Thơm đóng kịch giỏi, đã qua mắt được tên Việt gian, mà tên Việt gian ấy lại là chồng mình. Nguyễn Huy Tưởng đã thể hiện một tính cách tinh tế tâm trạng nhân vật Thơm đầy tính kịch - tính kịch của một tâm trạng bi kịch.

Nhân vật Thơm là một hình tượng bi tráng về người phụ nữ Tày hơn 60 năm về trước. Vượt qua mọi cảnh ngộ đau thương, Thơm đã đến với cách mạng, sẵn sàng xả thân vì cách mạng. Tinh thần của các chiến sĩ trong cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn đời đời bất tử. Hình tượng nhân vật Thơm trong kịch Bắc Sơn vô cùng chói lọi, một thành công đặc sắc của Nguyễn Huy Tưởng khi viết về cách mạng và người phụ nữ Việt Nam.

Cũng cần nhắc lại, nghe lại lời của Thơm vạch mặt Ngọc trước khi chị bị tên Việt gian này bắn:

“ Thôi, đến lúc này tôi cũng chẳng cần úp mở làm gì nữa. Tôi biết anh lắm rồi. Tôi biết anh từ khi em tôi chết, chú tôi chết, từ hôm mé tôi dở người. Anh giấu ai, chứ giấu tôi thế nào được? Ba tháng nay, tôi ăn chung, ở chung với anh, tôi khổ sở biết là chừng nào! Anh giết chú tôi, anh giết em tôi, anh làm tan cửa nát nhà tôi, anh làm hại bao nhiêu người, anh tưởng tôi không biết nhục à? Vợ một thằng chó săn! (...) Tôi  đố anh phá nổi quân du kích, tôi thách thằng Tây phá nổi quân du kích! Mở mắt ra: Nó sai như con chó, nó khinh như con chó, mà không biết đời à ?... Các ông đồng chí đâu! Bắt lấy nó! Nó đây rồi! Bắt cả tôi nữa, mà báo thù cho các đồng chí Bắc Sơn. Nó đây rồi, đừng thương nó.”

Bắc Sơn là vở kịch đầu tiên đã thể hiện thành công các sự kiện cách mạng với các nhân vật mới của thời đại: quần chúng và người chiến sĩ cách mạng.

Nguyễn Huy Tưởng là một cây bút lớn, người ta biết nhiều đến ông qua những tác phẩm văn học cách mạng và kịch cách mạng. Bắc Sơn là vở kịch đầu tiên đã thể hiện thành công các sự kiện cách mạng với các nhân vật mới của thời đại: quần chúng và người chiến sĩ cách mạng. Bắc Sơn được coi là sự khởi đầu cho nền kịch cách mạng nước nhà.

Bắc Sơn là một vở kịch nói gồm năm hồi, lấy bối cảnh là cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn (1940 - 1941). Chuyện kịch xoay quanh gia đình cụ Phương - một nông dân dân tộc Tày. Khi cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra năm người trong gia đình cụ có thái độ khác nhau: Cụ và Sáng - con trai cụ hăng hái tham gia chiến đấu; bà cụ Phương và Thơm (con gái) cùng Ngọc (chồng Thơm) lại sợ hãi lẫn trốn. Trong lúc bố vợ và anh vợ đang tham gia chiến đấu thì Ngọc lại làm tay sai cho giặc Pháp, dẫn chúng đánh chiếm Vũ Lăng, đàn áp quần chúng, truy lùng cán bộ lãnh đạo. Sau này, khi cha và em trai hi sinh, lại dần nhận ra bộ mặt phản động của Ngọc, Thơm đau xót, ân hận. Hồi bốn kể về việc Thái và Cửu - hai chiến sĩ cách mạng bị giặc truy lùng chạy nhầm vào nhà Thơm. Thơm nhanh trí che giấu và cứu thoát được hai người. Hành động ấy đã giúp Thơm đứng hẳn sang hàng ngũ cách mạng.

Thành công nổi bật trong nghệ thuật viết kịch của Nguyễn Huy Tưởng là tạo dựng tình huống để bộc lộ xung đột, tổ chức đối thoại và thể hiện tâm lí, tính cách nhân vật.

Một vở kịch có lôi cuốn hấp dẫn người xem được hay không trước hết phụ thuộc vào tình huống. Những tình huống thắt nút, cao trào, đỉnh điểm, mở nút... thường làm cho người xem lắm phen nín thở hụt hơi. Hồi bốn của vở Bắc Sơn đã làm được điều đó. Trước hết tình huống của Hồi bốn đã đề cập đến xung đột cơ bản của toàn bộ vở kịch: xung đột giữa lực lượng cách mạng và kẻ thù. Cụ thể là sự đối đầu giữa Ngọc cùng đồng bọn với Thái và Cửu - hai chiến sĩ cách mạng đang bị truy lùng ráo riết. Xung đột ấy diễn ra trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến đang bị đàn áp dã man. Không chỉ có vậy, xung đột kịch còn diễn ra trong nhân vật Thơm để cuối cùng cô đã lựa chọn đứng hẳn về phía cách mạng. Tác giả Nguyễn Huy Tưởng đã xây dựng được một tình huống căng thẳng, bất ngờ đó là: Thái, Cửu trong lúc lẩn trốn sự truy lùng của Ngọc và đồng bọn lại chạy đúng vào nhà Ngọc, trong lúc chỉ có Thơm ở nhà. Chi tiết đầu tiên này khiến cho người xem không thể không hồi hộp lo lắng và phải suy đoán: Liệu thái độ của Thơm sẽ thế nào? Liệu hai chiến sĩ có bị bắt không?

Nguyễn Huy Tưởng cũng đã tổ chức đối thoại và thể hiện tâm lí nhân vật hết sức tài tình. Trước hết là cuộc đối thoại ngắn, vội vã thể hiện tâm lí nhân vật Thơm. Tác giả gây sự căng thẳng, gấp gáp, lo lắng, hồi hộp ngay khi mở đầu hồi bốn:

- Cửu (thất sắc): Nhầm rồi! Thôi hỏng! (chĩa súng định bắn).

- Thái (giữ lại): Đừng bắn, Cửu!

Qua chi tiết này chúng ta thấy cho đến lúc hai người cách mạng vào nhà Thơm thì cô ấy vẫn bị coi là người không ủng hộ cách mạng, thậm chí Cừu định bắn cô. Vào chính những giờ khắc đó Thơm đã buộc có thái độ dứt khoát với cách mạng. Trước câu hỏi của Thái: “Cô có định bắt tôi không?”, Thơm đã khẳng định: “Không, không đời nào”, “Tôi cứ lo cho hai ông”, ‘Tôi chết thì chết chứ tôi không bảo hai ông đâu”. Những câu nói ấy đã thể hiện thái độ đứng về phía cách mạng của Thơm. Tình cảm của cô đối với những chiến sĩ cách mạng càng lúc càng rõ ràng, cô cuống quýt gần như khóc: “Có cả Tây. Ngọc cũng đi vào đây. Tôi lo quá,..” (nghẹn ngào). Để rồi cuối cùng cô có một hành động hết sức khôn ngoan và bất ngờ: “Hai ông đừng đi đâu, hãy tạm vào đây, may ra... (chỉ vào buồng). Chúng ta bỗng thót tim khi Ngọc đột ngột quay về nhà, liệu Thơm sẽ xử trí ra sao đây. Cô bình tĩnh, khôn ngoan che mắt Ngọc bằng cách giả như đang ngủ và khéo đó là Ngọc “Có còn phải đi nữa không”. Cô cuống quýt khi biết đồng bọn của Ngọc phục ngang lối buồng đi ra, cô lo cho số phận người chiến sĩ cách mạng. Cô đã khéo léo: “Sao lại đợi ở đây? Sao không mời các ông ấy lên chơi cả cho vui có được không?” và khéo giục chồng đi khỏi nhà. Qua cuộc đối thoại với chồng Thơm đã nhận rõ bộ mặt Việt gian cùng sự xấu xa của Ngọc.

Bằng cách đặt nhân vật vào tình huống càng thẳng, gay cấn, tác giả đã diễn tả thái độ và hành động dứt khoát đứng hẳn về phía cách mạng của nhân vật Thơm. Qua nhân vật này, tác giả đã chứng minh rằng ngay cả trong lúc cách mạng gặp khó khăn, bị kẻ thù đàn áp khốc liệt thì nó vẫn có khả năng thức tỉnh quần chúng, cả với những người đang lưỡng lự khi đến với cách mạng. Bằng đối thoại và nội tâm nhân vật, chúng ta thấy bản chất của Thơm là người tốt, chỉ có điều trước đây cô chưa đến với cách mạng là do hoàn cảnh sống (sung sướng đã quen, có chồng làm Việt gian), nhưng khi được giác ngộ, cô đã sẵn sàng đến với cách mạng.

Nói tóm lại, khi viết hồi bốn của vở kịch Bắc Sơn, Nguyễn Huy Tưởng đã xây dựng thành công tình huống xung đột kịch đẩy câu chuyện phát triển, xây dựng được nhân vật với ngôn ngữ đối thoại và diễn biến tâm lí hợp lí, sâu sắc. Thành công của hồi bốn đã góp phần quan trọng vào thành công chung của vở kịch Bắc Sơn.

Phân tích Bắc Sơn – mẫu 1

Kịch Bắc Sơn là một trong những tác phẩm tạo nên tên tuổi của Nguyễn Huy Tưởng. Viết về chủ đề cách mang, vở kịch ca ngợi tinh thần chiến đấu và vai trò của các cán bộ cách mạng trong việc định hướng tư tưởng đấu tranh của nhân dân. Qua đó, tác giả biểu dương tinh thần yêu nước và ý chiến quật cường chiến đấu của quần chúng. Hồi IV của vở kịch là một trong những đoạn nổi bật nhất với tình huống gấp gáp, thể hiện bước ngoặt kịch tính về cả tâm lí nhân vật và diễn biến sự kiện. Tính bi tráng là hơi thở nổi bật của hồi kịch này, được thể hiện qua hình tượng người phụ nữ dân tộc Tày tiêu biểu cho hàng ngàn quần chúng nhân dân đã và đang trên con đường giác ngộ cách mạng.

Tính bi tráng, bi là bi ai, buồn bã, cồn trắng là hùng tráng, thể hiện vẻ đẹp lý tưởng. Bi tráng là đau thương, mất mát về một thời quá khứ oai hùng, vừa có tính bi thương, lại không hề kém phần gân guốc, hùng dũng. Trong vở kịch Bắc Sơn, tính bi tráng được thể hiện ở tinh thần cách mạng. bộc lộ qua những nút thắt tâm lí nhân vật và hình tượng nhân vật người phụ nữ đang trên con đường giác ngộ - cô Thơm. Chất anh hùng ca không được miêu tả trực tiếp, nhưng qua những cử chỉ, hành động, lời nói của nhân vật, cái bi tráng được bộc lộ một cách rõ nét và ngày càng có xu hướng tăng tiến. Hồi năm của vở kịch kể về cảnh Ngọc dẫn Tây truy đuổi hai cán bộ Cách mạng là anh Cửu và giáo Thái. Rơi vào tình huống nguy kịch, hai người chạy trốn vào nhà anh Đốc người quen, ai ngờ lại đúng phải nhà tên Ngọc mới mua được. Cửu rút súng định bắn Thơm, vợ Ngọc vì cho rằng cô cũng là Việt gian nhưng Thái đã kịp ngăn cản vì tin rằng Thơm mang dòng máu yêu nước của cha cô. Đúng lúc ấy, Ngọc ghé qua nhà sau khi đã lùng sục nhà bà Lục, bác Chui,... Thơm nhanh trí đẩy hai cán bộ vào buồng và chỉ chỗ trốn, đồng thời tỏ ra bình thản trước mặt Ngọc để hắn không nghi ngờ và nhanh chóng rời đi

Tính bi tráng của vở kịch nằm ở mặt tình huống. Tình huống kịch tính, căng thẳng và hồi hộp. Thơm mang tiếng là vợ Việt gian, nhưng cô lại là người che giấu, bảo vệ cán bộ Cách mạng. Trái với suy nghĩ "Vợ Việt gian thì cũng là Việt gian" của anh Cửu, đứng trước áp lực Ngọc chuẩn bị vào nhà, tiếng chó săn sủa râm ran, tiếng chân người rầm rập, Thơm lo lắng: "Chết nổi, hai ông bị chúng nó đuổi phải không? Làm thế nào bây giờ?". Bản thân cô thực sự lo lắng, cố gắng tìm cách giúp đỡ hại cán bộ cách mạng. Bị đẩy vào tình huống nguy cấp, Thơm bộc lộ tính cách quyết liệt, khéo léo và có bước ngoặt tâm lý rõ ràng trên con đường giác ngộ Cách mạng. Lời nói như lời thề: "Tôi không bảo hai ông đâu. Tôi chết thì chết, chứ tôi không bảo hai ông đâu" là đỉnh cao của tính bi tráng về mặt tình huống của vở kịch. Cái bi tráng ở đây là chất anh hùng trong sự cùng khổ, trong tình huống khó khăn ngàn cân treo sợi tóc, những con người một lòng vì Cách mạng đã thể hiện tinh thần quả cảm, không đầu hàng trước khó khăn thử thách. "Có lối thông ra ngoài đấy, khép cửa buồng lại''. khép lại tình huống đầy căng thẳng, kịch tính. Vợ một tên Việt gian sừng sỏ đã che giấu, bảo vệ cán bộ Cách mạng cho thấy, Thơm đã hoàn toàn giác ngộ, thể hiện tấm lòng của nhân dân với đường lối của Đảng.

Tính bi tráng cũng thể hiện ở xung đột giữa Thơm và Ngọc. Trong từng hành động và lời nói, Ngọc dần bộc lộ bản mặt bán nước, một tay sai đắc lực cho bọn Tây. Đêm nào hắn cũng đi lùng bắt cán bộ. Hắn được thưởng rất nhiều tiền từ việc làm bất nhân tính của hắn, hắn mơ hàm cửu phẩm, lúc nào cũng nghĩ đến danh tính: "Chỉ mình là đen, không có danh phận gì, lép vế trong làng quá!". Ngoài ra, hắn còn đặt điều bôi nhọ anh Thái, phá bỏ hình tượng về anh Thái trong mắt Thơm. Với Thơm, anh Thái là người "bỏ cả cửa nhà đi làm cách mạng", "cả vùng này, có ai ghét ông ấy đâu!", như Ngọc lại bịa đặt: "mật thám cho Tây đấy ", lúc thì lại bảo anh Cửu và ông Thái là "hai cái thằng tướng cướp. Bắt được hai thằng ấy thì cũng được vài ngàn đồng". Chính từ những mâu thuẫn về mặt tư tưởng giữa Thơm và Ngọc như vậy đã gây ra những xung đột tâm lý từ phía Thơm. Khi ông Thái và anh Cửu đang trốn trong buồng nhà Thơm, ở dưới là lý trưởng, bọn tay sai, bọn lính Tây đang lùng sục và cả Ngọc, chồng của Thơm, tình huống này đã thể hiện tính bi tráng điển hình. Ngọc chần chừ trong nhà, nán lại nói chuyện với Thơm, đếm tiền, cười cợt, ngắm vợ, rồi còn thốt lên: "Chắc là nó còn ở đấy, nhất định là nó còn ở đấy!...". Đứng trước tình huống như vậy, Thơm không tỏ ra sốt ruột dù trong lòng như lửa đốt mà tỏ ra rất nhẹ nhàng, tình cảm, dùng lời nói ngọt ngào:"Mai thì ở nhà mà ngủ cho nó lại sức" thể hiện thái độ ân cần, quan tâm, đồng thời khéo léo thúc đẩy Ngọc đi: "Thế nào có đi không?" lúc nghe tiếng quan gọi. Thơm đóng kịch giỏi hay là vì quá lo lắng cho hai cán bộ mà cô đã dìm nỗi sợ hãi của mình xuống. Qua mắt được tên Việt gian khôn ngoan, mà người đó còn là chồng mình, tác giả đã thể hiện tâm trạng nhân vật đầy tính bi tráng, trong khó khăn, gian khổ nhưng luôn ứng biến kịp thời, lộ rõ chất anh hùng, dũng cảm chảy trong huyết thống.

Tính bi tráng trong hồi IV vở kịch Bắc Sơn được thể hiện qua nhiều khía cạnh, từ nhân vật đến tình huống. Nói về tính bi tráng trong khuôn khổ Vũ Lăng nói riêng hay chính là toàn thể lãnh thổ Việt Nam, những người chiến sĩ nhân dân dũng cảm, không ngại xả thân vì đất nước. Bằng ngòi bút sắc sảo và cách xây dựng tình huống truyện kịch tính, Nguyễn Huy Tưởng thể hiện sự tin tưởng vào con đường cách mạng - con đường duy nhất để đi tới độc lập dân tộc, đồng thời thể hiện sự thương yêu và trân trọng với những người thật thà, chân phương mà giàu sức sống, giàu lòng quyết chiến quyết thắng.