HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

* NV1:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV đặt câu hỏi:

+ Em hiểu thế nào là biện pháp tu từ chơi chữ?

+ Trình bày một số cách chơi chữ thường gặp.

- HS nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS trình bày sản phẩm thảo luận

- GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức → Ghi lên bảng.

* Biện pháp tu từ chơi chữ

- Là biện pháp tu từ vận dụng những đặc điểm ngữ âm, ngữ nghĩa hoặc quy tắc kết hợp từ ngữ một cách khéo léo, sáng tạo nhằm đem lại những liên tưởng bất ngờ, thú vị cho người đọc (người nghe).

* Một số cách chơi chữ thường gặp

- Dùng từ đồng âm

- Dùng từ gần âm

- Dùng lối điệp âm

- Dùng lối nói lái

- Dùng từ trái nghĩa

- Dùng từ đồng nghĩa, gần nghĩa hoặc cùng trường nghĩa.

* NV2:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS làm bài tập nhanh

Câu 1 (trang 44 sgk Ngữ văn lớp 9 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống): Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong các trường hợp dưới đây:

a. Một nghề cho chín còn hơn chín nghề.

(Tục ngữ)

b. Nấu đậu phụ cho cha ăn

Sắc ích mẫu cho mẹ uống.

(Câu đối)

c. Giậu rào mắt cáo, mèo chui lọt

Rổ rức lòng tôm, tép nhảy qua.

(Nguyễn Huy Lượng)

d. Bánh cả thùng sao gọi là bánh ít?

Trầu cả khay sao gọi là trầu không?

(Ca dao)

e. Thấy nếp thì lại thèm xôi

Ngồi bên thùng gạo nhớ nồi cơm thơm.

(Ca dao)

g. Con ngựa đá con ngựa đá, con ngựa đá không đá con ngựa. (Vế đối cổ)

h. Anh Hươu đi chợ Đồng Nai

Bước qua Bến Nghé, ngồi nhai thịt bò.

(Ca dao)

i. Con cá đối bỏ vào trong cối đá;

Con mèo cái nằm trên mái kèo.

Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.

(Ca dao)

k. Một trăm thứ dầu, dầu xoa không ai thắp;

Một trăm thứ bắp, bắp chuối chẳng ai rang;

Một trăm thứ than, than thân không ai quạt;

Một trăm thứ bạc, bạc tình chẳng ai mua.

(Ca dao)

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ 

- HS trình bày sản phẩm

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS trình bày sản phẩm thảo luận

- GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức → Ghi lên bảng.

Trả lời:

Câu 1 (trang 44 sgk Ngữ văn lớp 9 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

a. Một nghề cho chín còn hơn chín nghề. 

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ đồng âm “chín”

+ Chín ở vế “một nghề cho chín” ý chỉ làm một nghề cho thật giỏi.

+ Chín ở vế “còn hơn chín nghề” tức là làm nhiều nghề cùng một lúc.

=> Tác dụng:

+ Khuyên nhủ người đọc cần làm một công việc thật chỉnh chu, cẩn thận, như vậy mới phát triển được bản thân, còn hơn làm nhiều việc cùng một lúc nhưng việc nào cũng chỉ làm qua loa.

+ Giúp câu tục ngữ dễ nhớ, dễ thuộc.

b. Nấu đậu phụ cho cha ăn

Sắc ích mẫu cho mẹ uống. 

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ đồng nghĩa (phụ - cha, mẫu - mẹ).

=> Tác dụng:

+ Tạo ra sự ý tứ, tinh tế trong bài ca dao.

+ Thể hiện sự hiếu thảo của người con với cha mẹ của mình.

c. Giậu rào mắt cáo, mèo chui lọt

Rổ rức lòng tôm, tép nhảy qua.

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ cùng trường nghĩa (cáo, mèo, tôm, tép).

=> Tác dụng: 

+ Làm cho lời dạy của ông cha ta thêm thú vị, không mang đậm chất giáo huấn.

+ Khuyên răn mọi người cách đan giậu, đan rổ: đan giậu thì không được đan mắt mèo, đan thưa; còn đan rổ không được đan vành quá thấp.

d. Bánh cả thùng sao gọi là bánh ít?

Trầu cả khay sao gọi là trầu không?

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ trái nghĩa (cả thùng - ít, cả khay - không) và dùng từ đồng âm (ít, không).

=> Tác dụng:

+ Tạo ra tính đa nghĩa, dí dỏm cho bài ca dao. 

e. Thấy nếp thì lại thèm xôi

Ngồi bên thùng gạo nhớ nồi cơm thơm.

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng các từ cùng trường nghĩa (nếp, xôi, gạo, cơm).

=> Tác dụng:

+ Tạo sự hấp dẫn, thu hút cho lời nói.

+ Khuyên con người không nên cả thèm chóng chán, đứng núi này trông núi nọ.

g. Con ngựa đá (1) con người đá (2), con ngượi đá (3) không đá con ngựa (4).

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ đồng âm ‘đá”:

+ Từ “đá” ở vế “con ngựa đá” thứ nhất và thứ tư ý chỉ con ngựa đang có hành động đá.

+ Từ “đá” ở vế “con ngựa đá” thứ hai và thứ ba chỉ con ngựa làm bằng đá.

=> Tác dụng:

+ Tạo sự hài hước, dí dỏm, hấp dẫn của câu đối.

h. Anh Hươu đi chợ Đồng Nai

Bước qua Bến Nghé, ngồi nhai thịt bò.

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ cùng trường nghĩa (Hươu, Nai, Nghé, bò).

=> Tác dụng:

+ Tăng tính hài hước, gây cười cho người đọc.

+ Làm bài thơ thêm thú vị, bất ngờ.

i. Con cá đối bỏ vào trong cối đá;

Con mèo cái nằm trên mái kèo.

Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng nối nói lái (cá đối - cối đá, con mèo - mái kèo).

=> Tác dụng:

+ Tạo sự nhịp nhàng cho câu thơ, giúp bài ca dao thêm đặc sắc, ấn tượng.

k. Một trăm thứ dầu, dầu xoa không ai thắp;

Một trăm thứ bắp, bắp chuối chẳng ai rang;

Một trăm thứ than, than thân không ai quạt;

Một trăm thứ bạc, bạc tình chẳng ai mua.

- Biện pháp tu từ chơi chữ: dùng từ đồng âm:

+ Dầu (vật dụng để đốt cháy) - dầu xoa (một loại thuốc).

+ Bắp (ngô) - bắp chuối.

+ Than (vật để đốt cháy) - than thân (hành động than vãn, tự thương).

+ Bạc (chất liệu kim loại quý, có giá trị) - bạc tình (người sống vô ơn, không có tình cảm).

=> Tác dụng:

+  Gây sự bất ngờ, ý vị trong câu ca dao.

+ Diễn tả những kinh nghiệm quý báu của người xưa về đời sống.