QUẦN THỂ DI TÍCH CỐ ĐÔ HUẾ

Giới thiệu

Trong gần 400 năm (1558 – 1945), Huế đã từng là thủ phủ của các chúa Nguyễn ở xứ Đàng Trong, là kinh đô của triều đại Tây Sơn, rồi đến kinh đô của vương triều Nguyễn. Cố đô Huế ngày nay vẫn còn lưu giữ trong lòng những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể chứa đựng nhiều giá trị biểu trưng cho trí tuệ và tâm hồn của dân tộc Việt Nam. Suốt mấy thế kỉ qua, bao nhiêu tinh hoa của cả nước được chắt lọc hội tụ về đây, hun đúc cho một nền văn hóa đậm đà bản sắc để hoàn chỉnh thành một bức tranh thiên nhiên tuyệt vời với sông núi hữu tình, thơ mộng. Bởi vậy, nói đến Huế, người ta nghĩ ngay đến những thành quách, cung điện vàng son, những đền đài miếu vũ lộng lẫy, những lăng tẩm uy nghiêm, những danh lam cổ tự trầm tự u tịch, những thắng tích do thiên nhiên khéo tạo.

Trên nền tảng vật chất và tinh thần đã được hình thành ở Huế từ đầu thế kỉ XIV, các chúa Nguyễn (thế kỉ XVI - XVIII), triều đại Tây Sơn (cuối thế kỉ XVIII) và các vua Nguyễn (1802 - 1945) đã tiếp tục phát huy và gây dựng ở vùng Huế một tài sản văn hoa vô giá. Tiêu biểu nhất là Quần thể di tích Cố đô Huế đã được UNESCO ghi vào danh mục Di sản văn hóa thế giới (1993). [ ... ]

Nét đặc trưng

Quần thể kiến trúc Cố đô Huế bao gồm hệ thống các di tích liên quan đến triều Nguyễn, phân bố ở thành phố Huế và các thị xã Hương Trà, Hương Thuỷ, huyện Phú Vang, Phú Lộc, thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế. Kiến trúc Huế là sự kết hợp độc đáo giữa những nguyên tắc của kiến trúc truyền thống Việt, tư tưởng triết lí phương Đông, cùng những đặc điểm mang ảnh hưởng của kiến trúc quân sự phương Tây, hài hoà với các yếu tố tự nhiên: núi Ngự Bình, sông Hương, cồn Dã Viên, cồn Hến,...

Trải qua thời gian và những biến thiên của lịch sử, Huế vẫn bảo tồn được diện mạo của một kinh đô xưa, với hàng trăm công trình nghệ thuật tuyệt mĩ, vừa có giá trị đặc biệt về lịch sử và văn hoá vừa phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc Huế,

Kiến trúc

Về di sản kiến trúc của Cố đô Huế, có thể kể đến những di tích tiêu biểu sau: Kinh thành, Hoàng thành và Tử Cấm thành, hệ thống lăng tẩm của các vua Nguyễn, cung An Định, Trai Cung, bến thuyền cung đình, Trấn Bình Đài, Trấn Hải Thành, điện Hòn Chén, nhà bà Từ Cung, Văn Miếu, Võ Miếu, Hải Vân Quan,...

Kinh thành Huế: được khởi công xây dựng từ năm 1805, hoàn thành năm 1832, nằm bên bờ bắc của sông Hương, quay mặt về hướng nam, gồm ba toà thành lồng vào nhau, được bố trí đăng đối trên một trục dọc, xuyên suốt từ mặt nam ra mặt bắc, xung quanh có mười cửa chính và hệ thống vọng canh, hào nước,...

Đại Nội (Hoàng thành, Hoàng cung): nằm giữa trục chính của Kinh thành Huế, bao gồm các khu vực chính như sau:

- Khu vực phòng vệ gồm: hệ thống hồ Kim Thuỷ (hào), tường bao bọc và mười cây cầu.

- Khu vực cử hành đại lễ: được tính từ Ngọ Môn đến điện Thái Hoà, là nơi cử hành các nghi lễ Nguyên đán, Vạn thọ, Hưng quốc khánh niệm, Ban sóc, Duyệt binh, Truyền lô, Đăng quang, Tứ tuần, Ngũ tuần đại khánh tiết của các vua nhà Nguyễn.

- Khu vực các miếu thờ của vua chúa Nguyễn gồm: Triệu Miếu, Thái Miếu, Hưng Miếu, Thế Miếu, điện Phụng Tiên.

- Khu vực ăn ở của hoàng thái hậu và thái hoàng thái hậu gồm: cung Diên Thọ và cung Trường Sanh (Sinh).

- Khu vực phủ Nội vụ gồm: nhà kho lưu giữ đồ quý, xưởng thủ công mĩ nghệ chế tạo đồ vàng, bạc, ngọc, ngà, gấm, vóc.

- Khu vực vườn Cơ Hạ và điện Khâm Văn: nơi học tập và chơi đùa của các hoàng tử khi chưa xuất phủ.

- Khu vực Tử Cấm thành: chốn cung cấm, dành riêng cho vua và hoàng gia ăn ở, sinh hoạt.

- Ngọ Môn: cổng chính phía nam của Hoàng thành, được xây dựng vào năm Minh Mệnh thứ 14 (1833), phía trên có lầu Ngũ Phụng, là nơi xưa kia triều đình tổ chức nghi lễ.

- Điện Thái Hoà: được xây dựng năm 1805. Điện được xây theo lối “trùng thiềm điệp ốc”, với hệ thống vì kèo truyền thống, được sơn thếp và trang trí đồ án rồng vờn,... Lăng tẩm của các vua Nguyễn: được xem là những thành tựu của nền kiến trúc cảnh vật hoa. Lăng vua, đôi khi lại là một cõi thiên đường, được tạo ra cho chủ nhân hưởng thú tiêu dao lúc còn sống, rồi sau đó mới trở thành cõi vĩnh hằng khi bước vào thế giới bên kia. Một số lăng tiêu biểu như:

- Lăng Minh Mệnh (Hiếu Lăng): trên núi Cẩm Kê, xã Hương Thọ, được xây dựng từ năm 1840, hoàn thành năm 1843, bao gồm các hạng mục: Tẩm Điện, Tam Tài Sơn, lăng mộ, hồ Trừng Minh và Tân Nguyệt,...

- Lăng Tự Đức (Khiêm Lăng): ở phường Thuỷ Xuân, được xây dựng từ năm 1864, hoàn thành năm 1867, bao gồm các hạng mục: La Thành và các cổng, Chí Khiêm Đường, điện thờ, lăng Lệ Thiên Anh hoàng hậu, lăng Kiến Phúc, hồ Lưu Khiêm,...

Đàn Nam Giao: ở phía nam của Kinh thành Huế, được xây dựng vào năm 1806. Đàn có mặt bằng hình chữ nhật, chiều dài 390 mét, chiều rộng 265 mét, gồm các hạng mục: Đàn Tế, Trai Cung, Thần Trù, Thần Khố,…

Văn Miếu: ở bờ bắc của sông Hương, cách chùa Thiên Mụ khoảng 500 mét về phía tây, được xây dựng năm 1808, để thờ Khổng Tử. Văn Miếu quay mặt về hướng nam, bao gồm các hạng mục: Văn Miếu, Đông Vu, Tây Vu và dãy nhà bia.

Hồ Quyền: ở địa phận phường Thuỷ Biều, được xây dựng năm 1830. Đây là một đấu trường có mặt bằng hình vành khăn, gồm hai vòng tường gạch (ở trong và ngoài), xung quanh trổ chuồng cọp và cửa vòm cho voi ra vào, phía trên là khán đài.

Giá trị

Gần một thế kỉ rưỡi là kinh đô của một triều đại phong kiến với thiết chế chính trị dựa trên nền tảng Nho giáo, từng là thủ phủ của Phật giáo một thời, bên cạnh những kiến trúc cung đình lộng lẫy vàng son, Huế còn lưu giữ hàng trăm ngôi chùa thâm nghiêm cổ kính, an lạc giữa những núi rừng hoang vu, u tịch. Ông A-ma-du Ma-ta Em-bâu (Amadou Mahtar M'bow) – nguyên Tổng Giám đốc UNESCO - đã thật tinh tế khi đưa ra một nhận xét trong lời kêu gọi cho cuộc vận động bảo vệ, giữ gìn, tu sửa và tôn tạo di sản văn hoa Huế: “Huế không phải chỉ là một mẫu mực về kiến trúc mà còn là một cao điểm về tinh thần và một trung tâm văn hoa sôi động - ở đó, đạo Phật và đạo Khổng đã thấm sâu, hoà nhuyễn vào truyền thống địa phương, nuôi dưỡng một tư tưởng tôn giáo, triết học và đạo lí hết sức độc đáo.".

Với một khối lượng di sản văn hóa vật thể và tinh thần mang ý nghĩa quốc hồn quốc tuý của dân tộc, Huế là một hiện tượng văn hóa độc đáo của Việt Nam và thế giới. Ngày 12-8-2009, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 1272/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Quần thể kiến trúc Cố đô Huế là Di tích quốc gia đặc biệt.