Tài liệu nội dung chính bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ Ngữ văn lớp 9 gồm 2 trang đầy đủ bố cục, tóm tắt, phương thức biểu đạt, thể loại, ngôi kể, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật giúp học sinh nắm được những nét chính của văn bản.

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Tìm hiểu chung về văn bản:

1. Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội,
Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng.
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi,
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối,
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời:

- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,
Mai sau con lớn vung chày lún sân...

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ đang trỉa bắp trên núi Ka–lưi
Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ,
Em ngủ ngoan em, đừng làm mẹ mỏi.
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a kay, mẹ thương làng đói.
Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka–lưi...

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng.
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông,
Mẹ địu em đi để dành trận cuối.
Từ trên lưng mẹ em đến chiến trường,
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.

- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,
Mẹ thương a kay, mẹ thương đất nước.
Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ,
Mai sau con lớn làm người Tự Do...

2. Đôi nét về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

 Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Thừa Thiên – Huế trong một gia đình trí thức cách mạng. Sau khi tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm năm 1964,. NKĐ về lại quê hương tham gia cuộc chiến đấu chống Mĩ. Ông bắt đầu làm thơ từ năm 1968, và là một nhà thơ tiêu biểu của thế hệ nhà thơ trẻ những năm kháng chiến chóng Mĩ. Thơ NKĐ giàu chất suy tư, dồn nén xúc cảm thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia vào cuộc chiến đấu của nhân dân. Tác phẩm chính: tập thơ : Đất ngoại ô (1972); Trường ca Mặt đường khát vọng (được hoàn thành ở Bình Trị Thiên 1971, in lần đầu 1974)

2. Tác phẩm

- Bài thơ được in trong tập “Đất và khát vọng” (1984). Bài thơ ra đời vào những năm tháng quyết liệt của kháng chiến chống Mĩ. Giai đoạn này, cuộc sống của cán bộ và nhân dân ta trên các chiến khu rất gian nan, thiếu thốn. Ở những chiến khu sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu bảo vệ căn cứ.

- Tác phẩm thể hiện tình yêu con và ước vọng của người mẹ dân tộc qua đó bày tỏ lòng yêu quê hương đất nước và khát vọng tự do của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.

- Nhà thơ đã thể hiện cảm nghĩ về người mẹ Tà Ôi trong ba khúc hát, tương đương với ba đoạn, ba khúc hát ru:

   + Khúc thứ nhất: Khúc hát ru của người mẹ thương con, thương bộ đội

   + Khúc thứ hai: Khúc hát ru của người mẹ thương con, thương dân làng

   + Khúc thứ ba: khúc hát ru của người mẹ thương con, thương đất nước.

- Bài thơ có cấu trúc trùng điệp: lặp lại lời và lặp câu. Từng khúc đều mở đầu bằng hai câu thơ: “Em Cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi. Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ (....) và kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ: Ngủ ngoan A-kay ơi, ngủ ngoan A-kay hỡi. Lặp nhịp:Ở từng lời ru trực tiếp này, nhịp thơ lại được ngắt đều đặn ở giữa dòng 4/4. Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế đã tạo nên âm điệu dìu dặt, vấn vương của lời ru gần với loại hình âm nhạc. Giọng điệu trữ tình đã thể hiện một cách đặc sắc tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ.

3. Bố cục

+ Phần 1 (hai khổ thơ đầu): Lời ru của mẹ khi giã gạo nuôi bộ đội

 + Phần 2 (hai khổ thơ tiếp theo): lời ru của mẹ khi tỉa bắp

+ Phần 3 ( hai khổ thơ cuối): Lời ru của người mẹ khi chuyển lán, đạp rừng trong những năm tháng kháng chiến Mĩ

4. Nôi dung chính

Bài thơ ca ngợi tình yêu con, yêu nước sâu sắc của người mẹ miền núi. Hăng hái lao động sản xuất làm ra của cải vật chất để nuôi bộ đội đánh giặc giải phóng quê hương đất nước.

5. Phương thức biểu đạt: Tự sự, biểu cảm

6. Thể loại: Thể thơ tự do

7. Giá trị nội dung

- Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thương con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên qua bài thơ. Trong gian nan, vất cả của cuộc sống ở chiến khu, người mẹ càng dành cho con tình yêu thương thắm thiết, càng ước mong con mau lớn khôn, khỏe mạnh, trở thành công dân của một đất nước tự do.

8. Giá trị nghệ thuật

- Giai điệu, âm hưởng lời ru.

- Giọng điệu ngọt ngào, trìu mến.

- Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại.

Sơ đồ tư duy Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Dàn ý chi tiết Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

1. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Tác giả Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ lớn, có nhiều tác phẩm hay đóng góp cho nền văn học nước nhà. Thơ của ông thường gắn liền với tình yêu quê hương đất nước, tình yêu con người và có giá trị nhân văn sâu sắc.

- Giới thiệu tác phẩm: Tác phẩm "Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ" thể hiện nguồn cảm hứng vô tận của tác giả với những người con đồng bào Tây Nguyên dân tộc thiểu số ít người. Bài thơ thể hiện tình cảm mẫu tử thiêng liêng, tình yêu của người mẹ dành cho con, hòa chung vào tình yêu quê hương đất nước, tạo thành một tình lớn, mang lại nhiều cảm xúc cho người đọc.

2. Thân bài

- Hình ảnh người mẹ địu con giã gạo thể hiện điều gì? Người đồng bào vùng dân tộc thường có thói quen địu con trên lưng khi đi làm nương, làm rẫy, khi giã gạo, quay lúa, dệt vải. Những đứa trẻ thơ vùng cao có lẽ ai cũng từng một thời được sống trên lưng mẹ. Lưng người mẹ ấm áp ấp ủ cho con những giấc mơ đẹp, ru con những trưa nồng oi ả, cho con những khoảng trời tuổi thơ bình yên với những giấc mơ ngoan hiền. 

- Phân tích sự vất vả của người mẹ khi làm việc như thế nào? Những giọt mồ hôi của mẹ rơi xuống thấm qua lớp áo chảy xuống khuôn mặt hồng hào, bụ bẫm của em, chảy cả vào trong giấc mơ của em. Mẹ làm việc rất vất vả, lại còn phải cõng thêm em ở trên lưng, chắc mẹ sẽ cảm thấy rất mệt mỏi.

- Mong ước của người mẹ? Mẹ em đang vung những nhịp chày, làm việc tạo ra những hạt gạo ấm áp tình quân dân, tình đồng bào, đồng chí. Em nằm ngoan sau lưng mẹ ngủ một giấc no say, những giấc mơ bình yên về một ngày mai tươi sáng.

- Điều gì làm cho người mẹ vui vẻ làm việc? Một bà mẹ vừa chăm chỉ làm việc, vừa chăm con dành hết tình yêu thương của mình cho đứa con bé bỏng, những người mẹ này cũng chưa giây phút nào quên tình yêu, trách nhiệm với với quê hương, đất nước.

- Phân tích hình ảnh hai mặt trời để thấy sự khác nhau như thế nào? Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng. Người mẹ đồng bào dân tộc đi đâu làm gì cũng luôn phải mang con theo cùng. Những việc mẹ làm vô cùng nặng nhọc nhưng có em ở bên dường như mẹ không còn cảm thấy cô đơn nữa. Mẹ làm việc vì con, mong muốn cho con lớn khôn trưởng thành, có một cuộc sống đầy đủ hơn. Tình yêu của người mẹ thể hiện qua từng ấp ủ, mong muốn nhỏ nhoi. Qua những câu thơ này ta thấy tác giả là một người có trái tim vô cùng nhân hậu. "Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi. Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng".

- Hình ảnh các anh cầm súng, các chị cầm chông thể hiện điều gì? Trong khổ thơ này, người mẹ không chỉ địu con làm rẫy, đi rừng hay giã gạo nữa. Mà người mẹ đã địu con vào chiến trường, vào Trường Sơn tham gia giết giặc chống quân thù.

- Mong ước của người mẹ khi nói với con đi đánh trận cuối? Mẹ địu con đi đánh trận cuối, thể hiện sự quyết tâm của người mẹ trong cuộc chiến đấu khốc liệt này. Đồng thời cũng thể hiện niềm tin tất thắng của toàn thể người dân trên đất nước ta. Chúng ta luôn tin đạo nghĩa sẽ thắng hung tàn, sự đoàn kết ý chí của người dân sẽ xóa tan những âm mưu đen tối.

– Qua bài thơ tác giả muốn nhắn nhủ điều gì? Tinh thần chống giặc ngoại xâm của đồng bào ta vô cùng mãnh liệt. Dù với vũ khí nào thì tinh thần quyết tâm chống giặc ngoại xâm của người đồng bào ta vô cùng mạnh mẽ. Chúng ta trên dưới đồng lòng trăm người như một.

3. Kết bài:

- Bài thơ chứa đựng tình yêu quê hương đất nước

Ví dụ: Bài thơ đã thể hiện tình cảm sâu sắc của người đồng bào dân tộc, những người có cái bụng thẳng thắn, chân tình. Họ luôn hướng về cách mạng, về những anh bộ đội Cụ Hồ với những tình cảm gắn bó sâu sắc.

Bài văn mẫu Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ - mẫu 1

Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ có nhiều những đóng góp đáng kể trong nền văn học Việt Nam, những bài thơ của ông để lại nhiều giá trị sâu sắc và đặc biệt nổi bật đó là bài khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.Những khúc hát ru của người mẹ đã là nguồn cảm hứng vô tận để tác giả sáng tác lên những tác phẩm hay và đặc biệt có ý nghĩa, nó mang những khúc hát ru thu hút những làn điệu nhẹ nhàng trong tâm hồn của tác giả, những hình ảnh đó đã tác động mạnh mẽ trong lòng người đọc, những lời ru những em bé ngủ trên lưng những người mẹ khi địu con lên núi, ngủ trên lưng mẹ những em bé này lớn lên từng này, những giấc ngủ ngon đã trở thành một động lực để người mẹ có thể lao động để nuôi dưỡng những người con của mình, mẹ lao động đó là giã gạo, và một nhiệm vụ quan trọng đó là nuôi những chú bộ đội đi chiến đấu, những điều cao cả đó đã được tác giả thể hiện thật sâu sắc, những điều đó mang những đặc trưng riêng và mang những nỗi nhớ riêng biệt, đối với những người mẹ niềm núi này:

“Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.

…

Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,

Mai sau con lớn vung chày lún sân…”

Những khúc hát ru của những người mẹ này đã mang những khoảnh khắc đặc biệt trong tâm trí của những người chiến sĩ cách mạng, những lời hát đó đã khắc khoải sâu sắc trong lòng người, nó mang những dấu ấn riêng và đặc biệt sâu sắc, trong những hình ảnh đó những sự vất vả của những người mẹ đã thể hiện sâu sắc và nó nổi bật trong những trang thơ của tác giả, những nỗi vất vả đó được diễn tả bằng những từ như đổ mồ hôi, nhưng vai gầy nhấp nhô… những lời đó đã thể hiện được những nỗi vất vả của những bà mẹ. Sự tận tụy đó thể hiện những nỗi niềm sâu sắc, nó mang những nỗi nhớ thương và tác giả đã thể hiện những nỗi nhớ thương và tình cảm sâu sắc của tình yêu đối với những người mẹ này, sự biết ơn sâu sắc, những khoảnh khắc đó mang những âm điệu nhẹ nhàng và âm vang:

“Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

...

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng.”

Những việc làm của mẹ đều là muốn chăm cho con lớn khôn, mẹ yêu thương con và yêu thương những chú bộ đội đã hy sinh để bảo vệ tổ quốc, những nhịp chày dã gạo đã thể hiện mang những dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn của tác giả, những điều đó đã thể hiện sâu sắc và mang những nhịp điệu riêng và vô cùng ý nghĩa cho tác giả, những nỗi nhớ thương đó thể hiện qua những ngôn ngữ trong tác phẩm này, hình ảnh mang những đặc trưng sâu sắc, những lời ru của người mẹ mong cho người con của mình ngủ ngon và những tâm sự thầm kín mà người mẹ đã thể hiện, mặt trời của bắp đó là mặt trời của nguồn lương thực nuôi sống bộ đội và nuôi con, nhưng mặt trời của mẹ thì nằm trên lưng, đó là tất cả những tình cảm sâu sắc mà người mẹ muốn thể hiện, con là tất cả đối với mẹ, là niềm tin trong sáng là cuộc sống của mẹ:

“Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

...

Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.”

Sự mong mỏi của mẹ đó là mong cho con ngoan và khỏe mạnh, những lời tâm sự mà người mẹ đã thể hiện được sâu sắc trong tác phẩm đó là những điều thầm kín và những nỗi niềm sâu rộng mà tác giả đã thể hiện, tình yêu thương của tác giả trong bài này đó là những khoảnh khắc mà tác giả thể hiện qua những trang sách hay mang những giá trị riêng biệt nó biểu hiện tình cảm của mẹ dành cho người con, tình yêu thương đó đã tác động sâu sắc đến tâm hồn của tác giả, những khoảnh khắc đó nhẹ nhàng và tình cảm gắn bó mật thiết và có ý nghĩa vô cùng lớn khi sự yêu thương của mẹ là vô bờ bến. Nhưng mong ước của người mẹ là mong con của mình sau này cũng sẽ trở thành những người có ích cho xã hội như những người chiến sĩ cách mạng, phục vụ cách mạng.Những vất vả gian lao của những người mẹ vừa phải nuôi con vừa phải lo chiến đấu cách mạng những người mẹ cao cả này đã để lại nhiều cảm xúc đáng kể cho tác giả, những điều đó không chỉ tạo nên những niềm tin sáng chói mà tạo nên những nhịp điệu riêng trong lòng của tác giả những hình dung đó, những hy sinh cao cả mà người mẹ đã dành nó to lớn và có sức mạnh vô cùng mạnh mẽ, những hình dung đó tạo nên những nhịp điệu riêng và có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, hình dung ra những hình ảnh mang những đặc điểm riêng và vô cùng ý nghĩa cho người đọc, những sự hy sinh đó vang vọng và mang những ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, nhiều những hình ảnh mang những giá trị lớn lao khi người phụ nữ vừa nuôi con vừa cầm chông đánh giặc khi có giặc tới…Sự hy sinh lớn lao đó đã thể hiện được những yếu tố cao cả trong người mẹ mong muốn của người mẹ con mình sẽ trở thành những người có ích và sẽ lo cho đất nước của mình, những điều đó sẽ có ý nghĩa tạo nên những nhịp điệu nhẹ nhàng mà Bác Hồ đã dạy dỗ.

Bài văn mẫu Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ - mẫu 2

Viết về bà mẹ Việt Nam trong thời kì chống Mĩ, bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ độc đáo và rất hay. Nó đã được phổ nhạc thành ca khúc từng làm rung động hàng triệu trái tim.Bà mẹ được nói đến là bà mẹ người Tà-ôi có một tình thương mênh mông: thương con, thương làng đói, thương bộ đội, thương đất nước. Bài thơ có 3 khúc ca được sáng tạo theo âm điệu dân ca, điệu ru con của đồng bào Tà-ôi trên miền núi Trị Thiên. Mở đầu mỗi khúc ca là một điệp khúc ngọt ngào tha thiết:

“Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi!

Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ...”

Khúc ca thứ nhất là tiếng ru khi mẹ địu con giã gạo

“Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội

Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng

Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi

Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gố

Lưng đưa nôi và tim hát thành lời.”

Tiếng ru con "nghiêng" theo nhịp chày làm cho giấc ngủ em cu Tai cũng "nghiêng" theo. Con như đang chia sẻ sự vất vả của mẹ. Má em cũng "nóng hổi" vì bao mồ hôi mẹ tuôn rơi. Hàng loạt hình ảnh hoán dụ (mồ hôi, má, vai, lưng, tim) được sử dụng rất "đắt" để thể hiện trái tim yêu thương mênh mông của người mẹ nghèo. Lưng mẹ là chiếc nôi để con lớn lên. Tim mẹ dạt dào tình mẫu tử, đã "hát thành lời". Hạt gạo hậu phương là "hạt vàng làng ta" hạt gạo của mẹ nặng tình nặng nghĩa, rất đáng tự hào: Mẹ thương a-kay, mẹ thương bộ đội

Khúc ca thứ hai là tiếng ru khi mẹ tỉa bắp trên núi Ka-lưi. Người mẹ cần cù đảm đang vừa địu con, vừa làm rẫy. So sánh "lưng núi" và "lưng mẹ" nhằm khẳng định đức tính kiên nhẫn, chịu đựng gian khổ của người mẹ nghèo:

“Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi

Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ.”

"Mặt trời" trong thơ Nguyễn Khoa Điềm là một hình ảnh ẩn dụ nói lên tình thương, niềm tự hào của mẹ đối với cu Tai, vì em là nguồn sống, nguồn hạnh phúc của mẹ:Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.Mẹ nhân hậu, lòng mẹ bao la mang nặng tình nhà nghĩa xóm. Thời kháng chiến "hạt gạo cắn đôi, hạt muối chia đều" là thế.Khúc ca thứ ba, nhịp điệu vang lên dồn dập. Đó là lúc "Thằng Mĩ đuổi ta phải rời con suối", dồn đồng bào Tà-ôi vào chỗ chết, mẹ địu con khi đang "chuyển lán" và "đạp rừng". Cả gia đình mẹ cùng ra trận, mang tầm vóc anh hùng:

“Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông

Mẹ địu em đi để giành trận cuối

Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường

Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.”

Khúc ca thứ ba là khúc ca chiến đấu. "Giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh " là truyền thống anh hùng của người phụ nữ Việt Nam. Ở đây, người mẹ địu con ra trận, đi tiếp tế, đi tải đạn vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước:

Mẹ thương a-kay, mẹ thương đất nước.Trong bài thơ, Nguyễn Khoa Điềm 3 lần nói lên giấc mơ đẹp của bé thơ:

“Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần.

Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều

Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi

Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ

Mai sau con lớn làm người Tự do...”

Đó là giấc mơ tình thương, giấc mơ về ấm no, hạnh phúc, giấc mơ chiến thắng.Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ xứng đáng là bài ca lòng mẹ Việt Nam. Mọi đứa con chỉ có thể lớn lên bằng dòng sữa, bằng lời ru, tình thương của mẹ. Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm là tượng đài tráng lệ về bà mẹ Việt Nam "Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang". Nó nhắc nhở mỗi chúng ta ghi sâu trong lòng tình cảm kính yêu và biết ơn người mẹ hiền của mỗi chúng ta, tự hào về bà mẹ Việt Nam.