1. Tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp ở Việt Nam

a. Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp

* Bối cảnh: Sau khi xâm chiếm Việt Nam bằng quân sự, thực dân Pháp vừa củng cố bộ máy thống trị vừa bắt tay vào cuộc khai thác thuộc địa.

* Thời gian tiến hành: 1897 - 1914

* Mục đích:

- Khai thác, bóc lột Việt Nam để thu lợi cho Pháp.

- Biến Việt Nam thành thị trường độc chiếm của Pháp.

* Nội dung chương trình khai thác thuộc địa:

- Chính trị:

+ Hoàn thiện bộ máy thống trị ở Liên bang Đông Dương, đứng đầu là viên Toàn quyền người Pháp.

+ Việt Nam bị chia thành ba kì với ba chế độ cai trị khác nhau.

- Kinh tế

+ Tăng cường cướp đoạt ruộng đất, lập đồn điền trồng lúa và cây công nghiệp.

+ Tập trung khai thác than và kim loại; xây dựng một số nhà máy, xí nghiệp nhằm phục vụ nhu cầu của chính quyền thực dân như: xi măng, điện nước, xay xát gạo.....

+ Xây dựng hệ thống giao thông phục vụ cho việc khai thác tài nguyên và mục đích quân sự.

+ Nắm giữ độc quyền thị trường Việt Nam, tăng cường bóc lột bằng các loại thuế, đặt nhiều thứ thuế mới.

Quang cảnh tại một đồn điền cao su ở Việt Nam thời Pháp thuộc

- Văn hoá - Giáo dục:

+ Chú trọng truyền bá văn hoá phương Tây, tìm cách hạn chế ảnh hưởng của văn hoá Trung Quốc.

+ Đào tạo một lớp người thân Pháp làm chỗ dựa cho công cuộc thống trị và khai thác thuộc địa. Mở một số trường học mới cùng một số cơ sở văn hoá, y tế.

b. Tác động từ cuộc khai thác thuộc địa của Pháp đến Việt Nam

* Tác động về chính trị:

- Quyền lực nằm trong tay người Pháp.

- Một bộ phận địa chủ phong kiến bị biến thành tay sai, công cụ thống trị và bóc lột của chính quyền thực dân.

* Tác động về kinh tế:

- Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa từng bước du nhập vào Việt Nam, tồn tại song song với quan hệ sản xuất phong kiến.

- Tài nguyên vơi cạn.

- Kinh tế Việt Nam phát triển thiếu cân đối, lệ thuộc nặng nề vào kinh tế Pháp.

- Việt Nam bị biến thành nơi cung cấp tài nguyên, nhân công rẻ mạt và thị trường tiêu thụ độc chiếm của Pháp.

* Tác động về xã hội:

- Các giai cấp cũ trong xã hội có sự phân hóa:

+ Giai cấp địa chủ tuy mất vai trò giai cấp thống trị, nhưng số lượng ngày càng đông thêm. Một bộ phận địa chủ trở thành tay sai cho thực dân Pháp.

+ Giai cấp nông dân ngày càng bị bần cùng hoá, lâm vào cảnh nghèo khó, không lối thoát.

- Xuất hiện các lực lượng xã hội mới, như: tầng lớp tư sản và tiểu tư sản, trí thức thành thị, giai cấp công nhân,…

* Tác động về văn hóa:

- Văn hóa phương Tây (lối sống, trình độ học thức và tư duy,…) du nhập vào Việt Nam

- Trong xã hội vẫn tồn tại nhiều hủ tục, tệ nạn (ma túy, mại dâm, mê tín dị đoan,…)

Ảnh chụp thanh niên Bắc Kỳ hút thuốc phiện (đầu thế kỉ XX)

2. Hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh

a) Bối cảnh hình thành khuynh hướng dân chủ tư sản

- Sự bế tắc của con đường cứu nước theo khuynh hướng phong kiến đặt ra yêu cầu phải tìm ra một con đường cứu nước mới.

- Đời sống kinh tế - xã hội ở Việt Nam có nhiều chuyển biến sâu sắc dưới tác động từ cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp.

- Các tư tưởng dân chủ tư sản ở châu Âu được truyền bá vào Việt Nam.

- Tác động của trào lưu duy tân ở nhiều nước phương Đông, trong đó có Nhật Bản, Trung Quốc,… cũng tác động mạnh đến tư tưởng của các nhà yêu nước Việt Nam.

=> Những trí thức Nho học tiến bộ đã hăng hái thực hiện cuộc vận động cứu nước theo khuynh hướng mới (dân chủ tư sản), tiêu biểu là: Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh,..

b) Hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh

* Phan Bội Châu

- Chủ trương cứu nước bằng biện pháp bạo động.

- Hoạt động tiêu biểu:

+ Tháng 5/1904, Phan Bội Châu lập ra Duy tân hội, với mục đích đấu tranh để lập ra một nước Việt Nam độc lập.

+ Năm 1905 - 1908, Hội Duy Tân tổ chức phong trào Đông Du, đưa các thanh niên yêu nước sang Nhật Bản học tập, chờ đợi thời cơ chống Pháp. Tháng 3/1909, Phan Bội Châu bị trục xuất khỏi Nhật Bản. Phong trào Đông du tan rã.

+ Năm 1912, tại Quảng Đông (Trung Quốc), Phan Bội Châu cải tổ Duy tân hội thành Việt Nam Quang phục hội với mục đích: Đánh đuổi giặc Pháp, thành lập nước Cộng hoà Dân quốc Việt Nam.

+ Ngày 24/12/1913, Phan Bội Châu bị giới quân phiệt Trung Quốc bắt giam ở nhà tù Quảng Đông, hoạt động của Việt Nam Quang phục hội dần tan rã.

* Phan Châu Trinh

- Hoạt động tiêu biểu:

+ Năm 1906, Phan Châu Trinh và nhóm sĩ phu tiến bộ ở Quảng Nam mở cuộc vận động Duy tân ở Trung Kỳ. Phong trào Duy Tân hoạt động công khai với nhiều hình thức như: lập trường học mới, lập hội buôn hàng nội hoá và xưởng sản xuất, tổ chức diễn thuyết, tuyên truyền đả phá các hủ tục phong kiến lạc hậu.....

+ Đến năm 1908, dưới ảnh hưởng trực tiếp của phong trào Duy tân, phong trào chống đi phu, chống sưu thuế diễn ra rầm rộ ở một số tỉnh Trung Kỳ. Thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp. Phan Châu Trinh và nhiều đồng chi của ông bị bắt.

+ Năm 1911, Phan Châu Trinh sang Pháp. Suốt những năm sống ở Pa-ri, ông tiếp tục có nhiều hoạt động yêu nước, tiến hành lập các tổ chức yêu nước, kiến nghị Chính phủ Pháp tiến hành cải cách chính trị ở Việt Nam và diễn thuyết tuyên truyền tư tưởng dân chủ.

3. Buổi đầu hoạt động cứu nước của Nguyễn Tất Thành

a) Nhân tố thúc đẩy Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước

- Nhân tố gia đình: Nguyễn Tất Thành sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An - vùng đất có truyền thống đấu tranh quật khởi.

- Bối cảnh đất nước:

+ Việt Nam bị biến thành thuộc địa của thực dân Pháp, giải phóng dân tộc là nhiệm vụ cấp thiết hàng đầu.

+ Sự bế tắc của các con đường cứu nước theo khuynh hướng phong kiến và dân chủ tư sản đặt ra yêu cầu cần tìm ra con đường cứu nước mới.

- Yếu tố cá nhân:

+ Sự thông minh, tinh thần ham học hỏi, muốn tìm hiểu thực chất đằng sau các khẩu hiệu “Tự do - Bình Đẳng - Bác ái” mà thực dân Pháp tuyên truyền ở Việt Nam là gì?

+ Ý chí, nghị lực và quyết tâm giải phóng quê hương.

=> Ngày 5/6/1911, trên con tàu Đô đốc La-tu-sơ Tơ-rê-vin, Nguyễn Tất Thành rời bến Nhà Rồng (Sài Gòn) ra đi tìm đường cứu nước.

b) Những hoạt động yêu nước tiêu biểu (1911 - 1918)

- Năm 1911 - 1917: cuộc hành trình của Nguyễn Tất Thành qua nhiều nước ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ, châu Âu. Nhờ đó, Nguyễn Tất Thành hiểu rằng ở đâu bọn đế quốc, thực dân cũng tàn bạo, độc ác, ở đâu những người lao động cũng bị áp bức, bóc lột dã man.

- Năm 1917:

+ Nguyễn Tất Thành trở lại nước Pháp, tham gia hoạt động trong Hội những người yêu nước An Nam, viết báo, truyền đơn, tranh thủ các diễn đàn, buổi mit tinh để tố cáo thực dân và tuyên truyền cho cách mạng Việt Nam.

+ Sống và hoạt động trong phong trào công nhân Pháp, tiếp nhận ảnh hưởng của Cách mạng tháng Mười Nga, tư tưởng của Nguyễn Tất Thành có những chuyển biến mạnh mẽ.

c) Nhận xét: hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành trong những năm 1911 - 1918 là điều kiện quan trọng để Người xác định con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam.

Lý thuyết Bài 16: Việt Nam dưới thời Nguyễn (nửa đầu thế kỉ XIX)

Lý thuyết Bài 17: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược từ năm 1858 đến năm 1884

Lý thuyết Bài 18: Phong trào chống Pháp trong những năm 1885 - 1896

Lý thuyết Bài 19: Phong trào yêu nước chống Pháp ở Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến năm 1917